Hy vọng cho sự ổn định tại Israel

Hiếm có quốc gia nào trên thế giới chỉ trong vòng 2 năm đã có tới 4 cuộc tổng tuyển cử như Israel. Ba cuộc bầu cử trước diễn ra vào tháng 3/2019, 9/2019 và 3/2020. Sau cuộc bầu cử năm ngoái, các bên đã đàm phán và thành lập được một chính phủ quốc gia thống nhất, bao gồm cả các đảng ủng hộ Thủ tướng Benjamin Netanyahu và đảng đối lập. Tuy nhiên, chính phủ này cũng chỉ tồn tại được 7 tháng và buộc phải giải tán vào tháng 12/2020, mở đường cho một cuộc bầu cử lần thứ tư trong một thời gian ngắn kỷ lục.

Thực tế trên phản ánh một nền chính trị bị phân mảnh sâu sắc. Quốc hội có tổng số 120 ghế dự kiến sẽ được bầu nhưng đã có tới 39 đảng đăng ký tranh cử, trong số đó lại có những đảng là liên minh của một vài đảng khác. Theo luật bầu cử Israel, ngưỡng tối thiểu để một đảng có chân trong quốc hội là 3,25% tổng số phiếu bầu. Tỷ lệ rất thấp này khiến cho khả năng một đảng giành được 61 ghế - mức quá bán để có thể đứng ra thành lập chính phủ - là một nhiệm vụ vô cùng khó, thậm chí kể cả sau khi đã kết hợp với các đảng cùng phe. Trong các cuộc bầu cử gần đây, đảng có uy tín cao nhất cũng chỉ giành được khoảng trên 30 ghế, còn quá xa để có thể chạm mức quá bán.

Ước tính sẽ có trên 6,5 triệu cử tri đủ tư cách bỏ phiếu trong cuộc bầu cử lần này, tăng 124.800 người so với cuộc bầu cử năm ngoái. Trong đó, 78% là người Do Thái, 17% là người Arab, còn lại là các cộng đồng và tôn giáo khác. Thông thường, số lần bầu cử quá dày đặc sẽ tạo cảm giác “ngán ngẩm” cho cử tri, khiến họ không còn hứng thú tới các điểm bỏ phiếu. Tuy nhiên, các cuộc thăm dò cho thấy số người tham gia bỏ phiếu lần này sẽ cao hơn những lần trước. Ngoài nguyên nhân khó khăn đi lại do dịch bệnh COVID-19 đã làm giảm số người Israel đi du lịch trong năm nay, lực lượng cử tri khối Arab cũng hào hứng đi bỏ phiếu để tranh thủ thời gian mà ông Netanyahu đang đối mặt với một số vụ việc ảnh hưởng tiêu cực tới uy tín cá nhân. Bên cạnh đó, một số đảng ngấp nghé ngưỡng tối thiểu đang kêu gọi cử tri tăng cường đi bầu để tránh nguy cơ bị gạt ra khỏi quốc hội. Trên thực tế, số lượng cử tri có xu hướng tăng lên trong các cuộc bầu cử gần đây: 68,5% trong cuộc bầu cử tháng 4/2019, 69,8% tháng 9/2019 và 71,5% trong cuộc bầu cử tháng 3/2020.

Tuy nhiên, dịch COVID-19 đang là một yếu tố khiến cuộc bầu cử lần này trở nên khó đoán, cả về số lượng cử tri và định hướng bỏ phiếu. Do quy định về phòng chống dịch bệnh, các chiến dịch tuyên truyền bầu cử của các đảng phái ở Israel năm nay chủ yếu được thực hiện trực tuyến qua mạng Internet hoặc tập trung vào một số hoạt động mục tiêu. Các cuộc tụ tập biểu dương lực lượng hoặc biểu tình phản đối cũng ít đi. Để phục vụ các cử tri là bệnh nhân COVID-19 hoặc đang trong thời gian cách ly, Ủy ban Bầu cử Israel đã cho lắp đặt 500 điểm bầu cử với 800 hòm phiếu riêng. Cử tri có thể tự đi hoặc có thể chọn đi bằng những taxi được chỉ định phục vụ riêng các đối tượng này. Theo điều tra của Viện Dân chủ Israel (IDI), số lượng cử tri có tâm lý do dự đang tăng mạnh, trong nhóm cử tri ủng hộ các đảng trung dung, 34% vẫn chưa quyết định bỏ phiếu cho đảng nào, tăng mạnh so với 8% trong cuộc bầu cử năm ngoái; trong khi 19% cử tri ủng hộ các đảng cánh tả cũng đang đắn đo, so với 9% lần bầu cử trước.

Thủ tướng Netanyahu thời gian qua đã phải nỗ lực rất nhiều để lôi kéo cử tri ủng hộ ông trong cuộc chiến “một mất một còn” nhằm phá vỡ thế bế tắc để thành lập bằng được một chính phủ liên minh. Là thủ tướng tại vị lâu nhất trong lịch sử Israel, ông Netanyahu đang phải đối mặt với một loạt thách thức, nghiêm trọng nhất là những phiên tòa hình sự chống lại ông với các cáo buộc tham nhũng và vi phạm ủy thác. Mặc dù phiên tòa tiếp theo với giai đoạn đưa ra chứng cứ đã được hoãn lại, nhưng nguy cơ bị kết án là rất cao một khi ông không còn giữ được ghế. Ngoài một nền kinh tế tăng trưởng liên tục trong những năm qua và uy tín quốc tế nổi lên trong năm 2020 sau khi Israel ký kết một loạt thỏa thuận hòa bình với các quốc gia Hồi giáo/Arab, ông Netanyahu đang đặt cược hoàn toàn vào chính sách chống dịch COVID-19, đặc biệt là một chiến dịch tiêm chủng vaccine thần tốc mang lại hiệu quả cao, đã được quốc tế thừa nhận. 

Trong bối cảnh chính trường Israel chưa xuất hiện một nhân vật hoặc đảng chính trị khác đủ tầm cỡ và uy tín, cuộc bầu cử lần này có thể coi là một cuộc đấu giữa phe bảo vệ Thủ tướng Netanyahu và phe chống lại ông. Nói cách khác, đó là một cuộc trưng cầu dân ý về việc ông Netanyahu có nên tiếp tục lãnh đạo đất nước hay không. Các cuộc thăm dò dư luận sát ngày bầu cử vẫn cho thấy một tình huống bế tắc. Theo đó, đảng Likud của Thủ tướng Netanyahu hiện dẫn đầu với số phiếu được dự đoán dao động trong khoảng 30-32 ghế, nhưng dù có cộng thêm các đảng cùng phe ủng hộ thì vẫn chưa đủ để thành lập một chính phủ liên minh. Phe đối lập cũng vậy, chỉ giành được khoảng 56 ghế. Như vậy, hai đảng Yamina và Ra’am – hiện đều chưa khẳng định lập trường sẽ về phe nào – sẽ nắm những vai trò quyết định để chính trường Israel thành lập được một chính phủ ổn định sau lần bầu cử này.

Tuy nhiên, bản thân trong phe chống ông Netanyahu cũng diễn ra một cuộc cạnh tranh giữa các đảng cánh tả và cánh hữu; giữa đảng của người Do Thái chính thống và đảng thế tục, giữa đảng tôn giáo này với đảng tôn giáo khác. Muốn thành lập được chính phủ liên kết, họ phải gạt sang bên những bất đồng. Tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu cho thấy việc này là khó xảy ra. Với tình thế chưa rõ ràng, trong cuộc bầu cử này, Thủ tướng Netanyahu chỉ cần không thua là có thể thắng, bởi đơn giản là nếu không bên nào thành lập được chính phủ liên minh, ông sẽ tiếp tục đảm nhận ghế thủ tướng tiếp 6 tháng, cho đến khi cuộc bầu cử thứ năm được thực hiện. Đây cũng là kịch bản có chiều hướng cao nhất hiện nay.

Theo luật định, sau bầu cử, các đảng chính trị ở Israel sẽ phải gặp Tổng thống Reuven Rivlin để đề cử đại diện của một đảng có nhiệm vụ đứng ra thảo luận thành lập chính phủ. Tổng thống sẽ chỉ định một đại diện được số phiếu giới thiệu cao nhất trước ngày 6/4/2021. Đại diện này sẽ có 6 tuần để đàm phán thành lập một liên minh với ít nhất 61/120 ghế trong nghị viện. Nếu không thể đạt được thỏa thuận, Tổng thống sẽ chỉ định một đại diện khác. Nếu tiến trình này không kết thúc trước ngày 6/7/2021, một cuộc bầu cử mới sẽ tự động được xúc tiến.

Thực tế cho thấy không phải lời cam kết trước bầu cử nào cũng sẽ được thực hiện, nhất là sau khi kết quả bầu cử đã rõ, với những lợi thế và yếu thế của mỗi bên được đặt trên bàn đàm phán. Ví dụ của ông Benny Gantz thuộc đảng “Xanh và Trắng” trong cuộc bầu cử lần trước đã cho thấy, các đảng có thể nói rằng họ không thể ngồi cùng với nhau, nhưng khi bắt đầu thực sự cuộc đàm phán thành lập liên minh, thì hành động của họ sẽ khác. Có thể vì lợi ích cá nhân, lợi ích của đảng, hoặc cao hơn nữa là lợi ích quốc gia, họ sẽ phải tìm cách thương lượng và thỏa hiệp để đi đến thống nhất.

Hầu hết các chính trị gia Israel đều đã công khai nói rằng họ sẽ làm mọi thứ có thể để tránh phải tổ chức thêm một cuộc bầu cử nữa. Bởi một cuộc bầu cử nữa sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới nền kinh tế đang hồi phục của Israel và khiến niềm tin của người dân vào chính phủ, vốn đang ở mức thấp kỷ lục, sẽ tiếp tục bị xói mòn. Kỳ bầu cử này là cơ hội để không chỉ người dân mà cả các đảng phái ở Israel có thể hy vọng vào một sự ổn định. Một cuộc bầu cử lần thứ năm trong vòng 2 năm chắc chắn sẽ không tốt cho hệ thống chính trị và sự ổn định của Israel.