Sông Thu Bồn quê hương tôi là lưu vực sông lớn nhất tỉnh Quảng Nam với diện tích rộng trên 10.000 km², là sông có tiềm năng thủy điện lớn thứ 4 cả nước. Một dòng sông mang nhiều huyền thoại dân gian và chứng tích hào hùng, chảy giữa những cánh rừng đại ngàn hoang dã cánh tây - nam Quảng Nam.
Ban đầu, chỉ là dòng suối mang một cái tên rất “đồng bào” là “Dak Di”, khi qua địa bàn Tiên Phước, Hiệp Đức, suối đã thành sông, với cái tên rất chi là dân dã: “sông Tranh”. Sông vòng vèo qua bao cánh rừng, ngọn đồi, ghềnh đá cheo leo… mang phù sa bồi đắp cho vùng Quế Sơn, Đại Lộc, Duy Xuyên. Tại đây, Thu Bồn hội ngộ cùng sông Vu Gia, trải phù sa ra khắp vùng đất Điện Bàn theo hai hướng: hướng bắc vẫn là hướng chính với tên Thu Bồn (có nơi còn gọi là sông Chợ Củi), hướng nam nhánh nhỏ hơn là sông Bà Rén. Gần đến biển, Thu Bồn và Bà Rén gặp lại nhau để hòa với dòng Trường Giang chảy qua phố cổ Hội An rồi đổ ra biển Cửa Đại, với chiều dài gần 100 km.
Đi bằng thuyền máy trên sông Thu Bồn, ta mới thấy hết cái kỳ thú. Dòng sông xuyên qua nhiều làng quê nổi tiếng với nghề trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ dệt lụa, với những bãi bắp, ruộng dâu trù phú, xanh ngát một màu, những hàng tre rũ bóng, những xóm vạn đò tỏa khói, hư ảo trên sông, những bến đò tấp nập khách “thương hồ”, những tiếng vọng gọi đò ơi ới, những danh thắng nổi tiếng như Hòn Kẽm Đá Dừng, mỏ than Nông Sơn, làng cây trái Đại Bình, làng nghề trầm cảnh Trung Phước... Dừng chân ở một bến sông, ta thả bộ lên bờ vào một chợ quê mộc mạc dạo mua trái cây, bắp luộc, bắp nướng, ăn mì Quảng chính gốc, với nước nhân ngọt, béo thơm lừng; món bánh đúc dòn thơm nức hương gạo đỏ đồng sâu.
Thưởng thức những làn điệu dân ca trữ tình sâu lắng, mang nặng nghĩa tình sông nước hay nghe kể chuyện truyền thuyết về bà Phường Chào, bà Thu Bồn... và mục kích cảnh đua ghe trên sông nước mênh mang. Thuyền cập bến, lên bờ xem Lễ hội bà Thu Bồn (11 - 12 /2 AL) ghé chợ Thu Bồn thưởng thức món đặc sản mì Quảng nhân cá mòi sông và nghe những giai thoại hào hùng của dân, quân ta trên dòng sông Thu qua hai cuộc trường kỳ kháng chiến để bảo vệ vùng đất địa linh nhân kiệt mà tiền nhân đã đổ máu xương gây dựng trên bước đường khai hoang mở cõi.
Sông Thu Bồn đã đi vào thơ, ca, nhạc, họa và trở thành niềm tự hào của người dân đất Quảng. Nơi đây là danh thắng đồng thời là vùng đất mang nhiều dấu ấn lịch sử, từng là căn cứ nghĩa hội của nhà yêu nước Nguyễn Duy Hiệu, chiến khu Hoàng Văn Thụ trong kháng chiến chống Pháp. Ngoài ra, trên những phiến đá nặng hàng mấy chục tấn, có những dòng chữ cổ Chiêm Thành bí ẩn, đứng soi mình xuống dòng Thu Bồn xanh thẳm một màu lam sương khói. Dòng Thu Bồn không chỉ là hình ảnh của những con sông quê, mà giữ trong lòng nó những ký ức miên man sâu thẳm với bao dấu ấn về những thăng trầm của lịch sử, thời gian.
Mỹ Nữ