Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ cho biết: Trong các đợt điều tra, khảo sát vùng đệm di sản cuối năm 2014 đã phát hiện một ổ đạn đá gần 100 viên, tại làng Đồi Mỏ, xã Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa, cách Thành Nhà Hồ khoảng 3 km về phía Đông Bắc.
Số đạn đá này được tìm thấy trong quá trình san ủi đất đồi để mở rộng diện tích canh tác của người dân và nằm sâu trong lòng đất từ 50 - 70cm. Đạn đá có dạng hình tròn, bề mặt được mài tương đối nhẵn, có kích thước khá đều nhau với đường kính khoảng 5 - 8 cm.
Chất liệu chính được làm chủ yếu từ đá vôi, ngoài ra còn một số viên được làm từ đá cuội và đá sa thạch. Nếu so sánh đạn đá sưu tầm được ở làng Đồi Mỏ với đạn đá khai quật được tại Thành nhà Hồ thì tương đồng nhau về chất liệu, hình dáng, kích thước và kỹ thuật chế tác...
Có giả thuyết cho rằng đây là loại đạn quân sự được sử dụng phổ biến của nhà Hồ, nó dùng cho súng thần công do Hồ Nguyên Trừng (con trai cả của Hồ Quý Ly) chế tạo ra. Tại khu vực này, trước đây cũng đã phát hiện nhiều loại bi đá với nhiều kích thước khác nhau. Hiện nay nhân dân trong vùng vẫn lưu truyền nhiều giai thoại liên quan đến gò luyện quân của quân đội nhà Hồ khi xưa.
Việc phát hiện đạn đá tại làng Đồi Mỏ, xã Vĩnh Long đã góp phần bổ sung vào kho tư liệu hiện vật của Di sản Thành nhà Hồ phục vụ công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản. Đồng thời, cung cấp những cơ sở quan trọng trong công tác nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề về lịch sử, quân sự của vương triều Hồ trong lịch sử Việt Nam.
Nguyễn Văn Long