Tính ở lại Syria tới khi Iran rút lui, Mỹ sẽ gặp rủi ro gì?

Iran - mục tiêu mới ở Syria

Tầm nhìn này của Mỹ được các quan chức Mỹ đưa ra tuần trước, đánh dấu giai đoạn 6 tháng sau khi Tổng thống Trump cho biết ông sẽ rút binh sĩ Mỹ khỏi Syria và ngăn chặn việc Mỹ can dự vào một cuộc xung đột kéo dài.

James Jeffrey, Đại diện đặc biệt về Syria của Bộ Ngoại giao Mỹ, cho biết Mỹ sẽ hiện diện ở Syria, có thể sẽ có một sứ mệnh quân sự mở rộng cho tới khi Iran rút binh sĩ và lực lượng dân quân khỏi Syria. Các quan chức Mỹ hi vọng sẽ có kết quả khả thi đó sau khi các nước đạt một thỏa thuận chấm dứt cuộc chiến tại Syria.

Phát biểu với phóng viên ngày 27/9, ông Jeffrey cho biết: “Tổng thống muốn chúng ta ở Syria cho tới khi đó và tới khi các điều kiện khác được đáp ứng”. Ông Jeffrey cũng nói rằng việc Mỹ rút quân cũng có thể diễn ra sau khi đánh bại vĩnh viễn các phần tử khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.

Phát biểu của ông Jeffrey được đưa ra vài ngày sau khi Cố vấn an ninh quốc gia John Bolton thông báo Mỹ sẽ không rút quân chừng nào binh sĩ Iran còn ở ngoài lãnh thổ Iran. Đây là lần đầu tiên ông gắn định hướng của Mỹ ở Syria với Iran.

Theo nhận định của tờ Washington Post, chiến lược mới gây ra rủi ro cho chính quyền Mỹ ở Syria – nơi mà Mỹ sẽ phải vượt qua một loạt trở ngại, trong đó có cả việc Nga hỗ trợ cho chính quyền của Tổng thống Syria Bashar al-Assad.

Iran có thể sẽ không dễ dàng từ bỏ khu vực sau khi đã đầu tư nhiều trong hàng chục thập kỷ qua.
Chính quyền của ông Trump đã coi việc đối phó với mạng lưới các lực lượng ủy nhiệm của Iran (gồm Liban, Iraq cho tới Yemen) là mục tiêu cơ bản ở Trung Đông.

Tại Syria, Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran được cho là chỉ huy ít nhất 10.000 chiến binh, trong đó có dân quân dòng Shi'ite, các binh sĩ chính phủ. Số chiến binh này tạo thành xương sống của một lực lượng đã giúp Tổng thống Assad giành lại phần lớn khu vực từ tay phe nổi dậy.

Ông Fayal Itani, một học giả về Trung Đông tại Hội đồng Đại Tây Dương (Mỹ), cho rằng các quan chức Mỹ dường như đã lại nhen nhóm hi vọng rằng tiến trình đàm phán do Liên hợp quốc dẫn đầu có thể tạo ra một thỏa thuận. Ông Itani cũng cho rằng Mỹ có thể đang chuẩn bị cho một sứ mệnh lâu dài tại Syria xét bối cảnh thỏa thuận về Syria không thể có trong tương lai gần.

Ông Itani nói: “Hoặc là chúng ta đang khiến mọi người hiểu sai và muốn ở lại Syria vô thời hạn, hoặc là chúng ta đang cố tình khiến bản thân chúng ta nghĩ rằng một thỏa thuận đang trong tầm với”.

Diễn biến mới nhất trong quá trình tìm kiếm hòa bình ở Syria là Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã giao nhiệm vụ cho nhà đàm phán giám sát quá trình xây dựng một hiến pháp mới ở Syria – một nỗ lực mà Chính phủ Syria từ lâu đã bác bỏ.

Để theo đuổi chiến lược mới ở Syria, giới chức Mỹ đã thay đổi thời hạn mà lực lượng quân sự Mỹ gồm 2.000 binh sĩ ở lại Syria để chiến đấu chống khủng bố IS.

Binh sĩ Mỹ tiếp tục phối hợp với lực lượng đối tác do người Kurd ở Syria dẫn đầu trong truy diệt các nhóm IS nhỏ lẻ ở miền trung Syria – khu vực cố thủ cuối cùng của IS.

Trước đó, lãnh đạo Lầu Năm góc đã nói rằng binh sĩ Mỹ sẽ rời Syria sau khi các lực lượng địa phương giành lại và ổn định các khu vực nằm trong tay phiến quân. Ý đồ của giới lãnh đạo Lầu Năm góc chỉ là mở rộng chút ít hiện diện của binh sĩ Mỹ sau khi các khu vực này sạch bóng phiến quân.

Giờ đây, họ dường như muốn gắn kết thúc sứ mệnh chống IS với mục tiêu thiết lập an ninh khắp Syria và mục tiêu lớn hơn là kết thúc chiến tranh ở Syria.

Phát biểu với phóng viên tuần trước, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis cho biết quân đội Mỹ sẽ vẫn ở Syria cho tới khi đảm bảo rằng các lực lượng địa phương có thể ngăn chặn phiến quân trỗi dậy như tình thế đã xảy ra ở Iraq sau khi Mỹ rút khỏi năm 2011.

Ông Mattis nói: “Đó không phải là một việc dễ dàng khi bạn chống lại một kẻ thù mạnh như IS”. Ông cho rằng hiện diện quân sự sẽ không hạn chế về thời gian và số lượng vì một thỏa thuận hòa bình do Liên hợp quốc dẫn đầu sẽ kết thúc toàn bộ vấn đề.

Lầu Năm góc khẳng định sứ mệnh quân sự Mỹ ở Syria đã không thay đổi và theo luật chỉ hạn chế ở việc chống IS. Tuy nhiên, các quan chức Mỹ cho rằng việc đối phó với Iran đã trở thành “lợi ích thứ phát” khi Mỹ có hiện diện ở Syria.

Chính quyền của Tổng thống Trump rất muốn chứng kiến Iran rời khỏi Syria vì điều đó có lợi cho đồng minh của Mỹ là Israel – nước đã thực hiện một số cuộc không kích trong năm nay nhằm vào các mục tiêu quân sự của Iran ở Syria.

Ông Jeffrey cho biết chiến dịch có thể gồm một sứ mệnh quân sự lâu dài nhưng chiến dịch có thể chỉ gồm hiện diện ngoại giao hoặc hỗ trợ các lực lượng đối tác.

Ông nói: “Tất cả liên quan tới áp lực chính trị. Kỳ vọng của chúng tôi là Chính phủ Syria, bất kỳ chính phủ nào thành lập vào cuối tiến trình chính trị này hoặc một thời điểm trong tiến trình chính trị sẽ không cảm thấy cần phải có lực lượng Iran ở đây nữa. Chúng tôi sẽ không thể buộc người Iran rời khỏi Syria. Chúng tôi thậm chí còn nghĩ rằng cả người Nga cũng không thể buộc Iran rời khỏi”.

Các chuyên gia về Trung Đông cho rằng thay đổi trong thông điệp từ Mỹ cho thấy chính phủ của ông Trump sẵn sàng tăng hiện diện quân sự trong chiến lược lớn hơn nhằm cô lập Iran. Cũng giống Tổng thống Trump, ông Bolton, một người vốn có quan điểm cứng rắn với Iran, đã thường xuyên nhấn mạnh cần phải ngăn Iran thành lập một “vòng cung kiểm soát” từ Iran tới Iraq, Syria và Liban cho tới ngưỡng cửa Israel.

Ông Eric Edelman, Cố vấn thuộc Trung tâm Đánh giá Ngân sách và Chiến lược, từng làm Đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ và Phần Lan và là một quan chức Lầu Năm Góc thời chính quyền ông George W. Bush, nhận định: “Tất cả đều liên quan tới việc kiềm chế năng lực Iran trong mở rộng ảnh hưởng khắp khu vực”.

Rủi ro chiến lược mới

Các nhà phân tích vẫn hoài nghi khả năng thành công của chiến lược hai nhánh của chính quyền Mỹ. Ông Robert Malley, người phụ trách Tổ chức Giải quyết Khủng hoảng Quốc tế và giám sát chính sách Trung Đông thời chính quyền Barack Obamam nhận định: “Ý niệm rằng Iran sẽ bị đề nghị rời đi hoặc buộc phải rời đi trong tương lai gần là một ảo tưởng. Iran là đồng minh đáng tin cậy nhất, kiên định nhất, lâu dài nhất của Chính phủ Syria”.

Theo một nhà ngoại giao phương Tây, Iran đã chi hàng chục tỷ USD ở Syria và điều hàng nghìn binh sĩ để hỗ trợ chính phủ của ông Assad. Nếu Mỹ duy trì hiện diện quân sự ở Syria lâu như Iran, điều đó có nghĩa là ít nhất là hàng chục năm.

Ông Fred Kagan, một học giả thuộc Viện Kinh doanh Mỹ, cho rằng chính quyền Mỹ sẽ cần phát triển một kế hoạch chi tiết để gây áp lực ngoài việc trừng phạt kinh tế mà Mỹ đã sử dụng để chống lại Iran cho tới nay.

Ông Kagan cho rằng các phương tiện gián tiếp có thể khiến Iran giảm hiện diện quân sự ở Syria nhưng không nhiều như Mỹ kỳ vọng. Ông nói: “Nếu chúng ta nghiêm túc thực hiện mục tiêu mà ông Bolton đưa ra, chúng ta sẽ phải làm nhiều hơn”.

Theo Washington Post, việc Mỹ hiện diện lâu dài ở Syria đặt ra rủi ro cho đối đầu Mỹ-Iran. Dù lực lượng Mỹ và Iran phần lớn hoạt động ở những khu vực khác nhau nhưng hai bên đã đụng độ một số lần khi các tay súng do Iran hậu thuẫn hoạt động gần các vị trí của Mỹ.

Trong khi ông Jeffrey và các quan chức khác cho rằng Tổng thống Trump cam kết mạnh mẽ với việc ở lại Syria và Nhà Trắng có thể tạo cơ hội để thể hiện quyết tâm chống Iran, nhưng hiện chưa rõ ông Trump sẽ phản ứng thế nào khi mà thương vong quân sự gia tăng hoặc khi nhân sự Mỹ ở Syria bị thách thức trực tiếp.

Tổng thống Trump đã ra lệnh không kích Syria hai lần với cáo buộc Syria dùng vũ khí hóa học chống dân thường. Nhưng ông chưa từng trải qua việc 500 binh sĩ Mỹ bị giết ở Iraq sau năm 2003. Trong trường hợp đó, ông Lister cho rằng thậm chí cả những cố vấn cứng rắn với Iran cũng sẽ gặp thách thức lớn trong thuyết phục ông Trump gia tăng hành động.