TP Hồ Chí Minh kiến tạo động lực tăng trưởng mới - Bài 1: Khẳng định vai trò đầu tàu kinh tế

Trong nhiệm kỳ 2020-2025, TP Hồ Chí Minh cùng với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu (trước đây) đã đạt nhiều thành tựu nổi bật về kinh tế và hạ tầng, giữ vững vai trò đầu tàu của cả nước. Sau khi hợp nhất và bước vào giai đoạn phát triển mới, TP Hồ Chí Minh đã và đang tập trung tối ưu hóa các nguồn lực, cụ thể hóa các động lực tăng trưởng mới, quyết tâm xây dựng TP Hồ Chí Minh thành đô thị đa trung tâm, hướng tới mục tiêu trở thành "siêu đô thị quốc tế" với những đột phá chiến lược về hạ tầng giao thông, trung tâm tài chính quốc tế, logistics, công nghệ cao và đô thị thông minh.

Bài 1: Khẳng định vai trò đầu tàu kinh tế

Trong 5 năm qua, TP Hồ Chí Minh và các địa phương trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đã phải đối diện với nhiều biến động phức tạp. Đại dịch COVID-19 tác động nặng nề đến mọi lĩnh vực, chuỗi cung ứng toàn cầu đứt gãy, áp lực dân số ngày càng lớn, hạ tầng quá tải... Tuy nhiên, với truyền thống năng động và sáng tạo, TP Hồ Chí Minh đã vượt qua thách thức, nhanh chóng khôi phục đà tăng trưởng và củng cố vị thế đầu tàu kinh tế của cả nước.

Những dấu ấn ấn tượng

Ngay sau khi thực hiện nhiều giải pháp mạnh mẽ, huy động toàn bộ sức mạnh vật chất và tinh thần để đẩy lùi đại dịch COVID-19; các địa phương đã tập trung khôi phục sản xuất, kinh tế từ chỗ suy giảm nghiêm trọng đã nhanh chóng phục hồi, lấy lại đà tăng trưởng và từng bước phát triển ổn định trên cơ sở đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu, ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Ông Dương Anh Đức - Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP Hồ Chí Minh cho biết, GRDP hợp nhất của TP Hồ Chí Minh mới đạt khoảng 2,971 triệu tỷ đồng (tương đương 120,8 tỷ USD), chiếm 23,6% GRDP cả nước. Nếu loại trừ dầu khí tại Bà Rịa - Vũng Tàu, con số này vẫn đạt trên 2,821 triệu tỷ đồng, chiếm 22,3% toàn quốc. Điều này cho thấy sức mạnh kinh tế của TP. Hồ Chí Minh mới là kết quả tổng hợp và cộng hưởng từ ba vùng kinh tế năng động.

GRDP bình quân đầu người của TP Hồ Chí Minh mới đạt 198,1 triệu đồng (khoảng 8.244 USD), cao hơn 1,74 lần so với trung bình cả nước. Về thu ngân sách nhà nước, TP Hồ Chí Minh dự kiến trong năm 2025 đạt 737.000 tỷ đồng, chiếm 36,7% tổng thu ngân sách quốc gia, trong khi chi ngân sách là 248.000 tỷ đồng, chiếm 10,9% tổng chi. Điều này cho thấy tầm quan trọng tài khóa của TP Hồ Chí Minh mới trong ngân sách quốc gia.

Trong giai đoạn 2020 -2025, hoạt động thương mại đối ngoại của thành phố cũng rất sôi động với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 181,5 tỷ USD, chiếm 23,1% tổng kim ngạch cả nước; trong đó, xuất khẩu là 89,5 tỷ USD và nhập khẩu 92,0 tỷ USD. Tổng vốn đầu tư xã hội của Thành phố ước tính 640.700 tỷ đồng, chiếm 17,4% tổng vốn đầu tư xã hội cả nước. Doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ ước tính 1.679.000 tỷ đồng, tương đương 26% cả nước, phản ánh sức mua lớn và hệ thống phân phối phát triển mạnh.

Không chỉ dừng lại ở kinh tế, TP Hồ Chí Minh còn nổi bật trong lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Thành phố đã trở thành một trong 5 hệ sinh thái khởi nghiệp hàng đầu Đông Nam Á, đứng thứ 2 về Fintech, xếp hạng 110 toàn cầu về đổi mới sáng tạo. Hạ tầng số từng bước được hình thành và phát triển, hỗ trợ cho tiến trình xây dựng chính quyền điện tử, kinh tế số và đô thị thông minh.

Trong nhiệm kỳ qua, các tiềm năng, thế mạnh của từng địa phương đã được phát huy hiệu quả, đạt nhiều dấu ấn nổi bật. Ba địa phương (trước khi hợp nhất) tiếp tục giữ vị thế là các trung tâm kinh tế lớn của cả nước, đóng góp tỷ trọng lớn vào ngân sách quốc gia, với hệ sinh thái dịch vụ, du lịch, công nghiệp, logistics và khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo phát triển vượt trội, hội tụ những nền tảng thể chế - quản trị số hàng đầu cả nước, tạo nên một vùng đô thị tiên phong, dẫn dắt không chỉ bằng tốc độ tăng trưởng, mà bằng chất lượng quản trị, đổi mới mô hình phát triển bền vững.

Bình Dương (cũ) tiếp tục khẳng định là trung tâm sản xuất công nghiệp lớn, đã tập trung phát triển và chuyển đổi mạnh mẽ các khu công nghiệp, thu hút đầu tư và triển khai các dự án công nghiệp định hướng công nghệ cao, gắn với phát triển đô thị. Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) phát triển nhanh và ổn định trên nền tảng là công nghiệp, logistics - cảng biển, du lịch và nông nghiệp công nghệ cao, hình thành và phát triển các ngành chủ lực mới về hóa dầu, năng lượng tái tạo, trung tâm dầu khí hóa lỏng và công nghiệp sinh học. TP Hồ Chí Minh tiếp tục giữ vững vai trò đầu tàu, động lực của đô thị đặc biệt, là trung tâm kinh tế, văn hóa, tài chính, thương mại, dịch vụ, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển nguồn nhân lực hàng đầu cả nước.

Thúc đẩy liên kết phát triển

TP Hồ Chí Minh phát huy vai trò đầu tàu trong liên kết vùng và cả nước, khai thác lợi thế địa kinh tế để dẫn dắt phát triển hạ tầng, nguồn nhân lực, hạ tầng số; lan tỏa, thúc đẩy vùng Đông Nam Bộ và kinh tế trọng điểm phía Nam.

Song song với phát triển kinh tế, TP Hồ Chí Minh đã đẩy mạnh đầu tư hạ tầng nhằm tháo gỡ điểm nghẽn về kết nối nội vùng và liên vùng. Hàng loạt dự án giao thông trọng điểm được khởi động, tái khởi động như đường Vành đai 2, Vành đai 3, Vành đai 4; cao tốc TP Hồ Chí Minh - Mộc Bài, TP Hồ Chí Minh - Bến Lức - Long Thành; chính thức đưa vào vận hành tuyến đường sắt đô thị metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên). Bên cạnh đó, thành phố cũng xúc tiến xây dựng Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và khu thương mại tự do gắn với cảng Cái Mép - Thị Vải, hình thành các cực tăng trưởng mới.

Những năm qua, TP Hồ Chí Minh tăng cường hợp tác kinh tế, thương mại và du lịch với hơn 20 tỉnh, thành với việc tổ chức hàng chục chương trình xúc tiến đầu tư, kết nối cung cầu, tiêu thụ nông sản khu vực; phối hợp xây dựng, tổ chức các tuyến du lịch liên vùng với các tỉnh, thành của Đông Nam bộ, Đồng bằng sông Cửu Long. Qua đó đã khẳng định vai trò đầu mối giao thông, trung tâm kinh tế và dịch vụ của TP Hồ Chí Minh trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Theo Thành ủy TP Hồ Chí Minh, công tác liên kết vùng có bước thay đổi đáng kể về tư duy và hành động, Thành phố đã chủ động thúc đẩy liên kết vùng, phát huy vai trò nòng cốt, đầu tàu của Thành phố trong liên kết phát triển nhằm thực hiện các đột phá chiến lược về phát triển hạ tầng giao thông, nguồn nhân lực, tạo động lực, không gian phát triển mới cho vùng Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long và các khu vực, địa phương trong cả nước.

Mặc dù đạt được những kết quả khá toàn diện và để lại nhiều dấu ấn, song nhìn tổng thể tính vượt trội, sự năng động, sáng tạo, vai trò đầu tàu, động lực, dẫn dắt đối với toàn vùng Đông Nam Bộ, Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam nói riêng, cả nước nói chung chưa thực sự nổi bật, thậm chí có mặt suy giảm. Xét trên bình diện tổng thể và dài hạn, quá trình phát triển của ba địa phương vẫn còn những nút thắt mang tính cấu trúc, dẫn đến tăng trưởng còn chưa bền vững, hiệu quả đầu tư chưa tương xứng với tiềm năng và năng lực cạnh tranh quốc tế còn hạn chế.

Theo PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng - nguyên Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II, vấn đề bức xúc nhất của người dân TP Hồ Chí Minh hiện nay là tình trạng ùn tắc giao thông và ngập nước kéo dài dai dẳng. Dự án chống ngập có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu có tổng mức đầu tư 10.000 tỷ đồng ách tắc thủ tục, chậm tiến độ nhiều năm, đến nay vẫn chưa hoàn thành.

Đi vào phân tích các mặt hạn chế nội tại, lãnh đạo TP Hồ Chí Minh cũng nhìn nhận, tuy là đầu tàu kinh tế lớn nhất cả nước nhưng không gian phát triển bị bó hẹp, quá tải hạ tầng, áp lực dân số lớn, ô nhiễm môi trường, ngập úng, ùn tắc giao thông, công nghiệp chưa tạo đột phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh, liên kết chuỗi sản xuất còn hạn chế.

Tỉnh Bình Dương (cũ) tuy là điểm sáng về công nghiệp hóa và thu hút FDI, nhưng mô hình tăng trưởng vẫn dựa nhiều vào sản xuất gia công, thâm dụng lao động và đất đai, công nghiệp giá trị gia tăng thấp, thiếu các trung tâm đào tạo nhân lực chất lượng cao, hạ tầng xã hội và năng lực đổi mới sáng tạo.

Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) với lợi thế cảng biển nước sâu và du lịch biển, vẫn gặp khó khăn trong liên kết vùng và phát triển chuỗi giá trị, với quy mô dân số nhỏ, công nghiệp hỗ trợ còn thiếu, chưa phát triển bứt phá về thế mạnh kinh tế biển; cảng Cái Mép - Thị Vải có năng lực cạnh tranh quốc tế nhưng kết nối còn rời rạc, thiếu hệ sinh thái logistics hiện đại; du lịch chưa gắn với các mô hình đô thị thông minh, y tế, nghỉ dưỡng cao cấp và dịch vụ sáng tạo.

Nhấn mạnh những hạn chế hiện nay là hệ quả tích tụ của nhiều năm khi tư duy phát triển chưa đủ thông thoáng và khung thể chế còn ràng buộc, PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, các điều kiện hạ tầng và nền tảng phát triển của TP Hồ Chí Minh nói chung vẫn chưa mạnh. Điển hình như ở khu vực TP Hồ Chí Minh (cũ), các vấn đề ùn tắc giao thông, ngập nước, ô nhiễm môi trường kéo dài là di chứng của mô hình đô thị - công nghiệp theo cách truyền thống. Để giải quyết các vấn đề này đòi hỏi thời gian, nguồn lực rất lớn và phải bắt đầu từ tháo gỡ thể chế trên nền một tầm nhìn hoàn toàn mới.

Bài cuối: Phát triển đô thị đa trung tâm