Hoạt động khai thác dầu mỏ tại UAE. Ảnh: Getty Images
Trong Báo cáo triển vọng kinh tế thế giới (WEO) mới được cập nhật, IMF đưa ra đánh giá không mấy sáng sủa về khả năng phục hồi kinh tế ở Trung Đông và Trung Á, với dự báo GDP tăng trưởng âm 4,1% cho cả khu vực này. Nguyên nhân chính khiến dẫn đến triển vọng u ám này chính là việc IMF dự đoán giá dầu vẫn đứng ở mức thấp, dao động trong khoảng 40-50 USD/thùng trong năm 2021.
Việc giá dầu mỏ thấp kéo thêm một năm nữa sẽ ảnh hưởng mạnh đến những nước xuất khẩu dầu mỏ, khí đốt, trong đó có tất cả các nước là thành viên của OPEC+. Trong tuyên bố của mình hồi tháng 4/2020, IMF dự báo kinh tế Trung Đông và Trung Á suy giảm 2,8% trong năm 2020. Mức chênh giữa hai lần cập nhật cho thấy tác động mạnh của giá dầu thấp đối với các nền kinh tế trong khu vực.
Giám đốc phụ trách khu vực Trung Đông và Trung Á của IMF, ông Jihad Azour đặc biệt lưu ý về mức độ chênh lệch lớn về thiệt hại kinh tế giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu dầu khí khu vực này bị ảnh hưởng bởi đại dịch và giá dầu lao dốc.
Theo ông, kết hợp hai cú sốc đó đã dẫn đến sự suy giảm mạnh trong hoạt động kinh tế khác biệt giữa các nước xuất khẩu dầu và nhập khẩu dầu. IMF dự báo tăng trưởng âm 6,6% đối với các nước xuất khẩu dầu và tăng trưởng âm 1,3% cho tất cả các nước nhập khẩu.
Nguồn thu của đa phần các thành viên OPEC+ phụ thuộc vào xuất khẩu dầu mỏ. Một số nước trong OPEC đã gặp phải tình cảnh thâm hụt ngân sách lớn trong năm 2020, đặc biệt nghiêm trọng ở Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Iraq, Iran và Kuwait. Qatar, một cựu thành viên của OPEC, cũng gặp vấn đề tương tự, dù cố tìm cách giảm thiểu tác động tiêu cực thông qua tăng cường xuất khẩu khí hóa lỏng (LNG).
Do cầu tiêu thụ của cả dầu mỏ, khí đốt đều giảm mạnh trong năm nay, giá xuất khẩu của hai mặt hàng này đều đứng ở mức thấp. Hiện dầu Brent biển Bắc vẫn thấp hơn khoảng 40% so với thời điểm trước khi COVID-19 xuất hiện.
Hầu như không có hy vọng giá sớm bật tăng mạnh, khi các kho chứa dầu mỏ, khí đốt vẫn đang đứng ở mức cao kỉ lục, trong khi nhu cầu yếu ớt sau một số vụ bùng phát COVID-19 mới ở nhiều nước, khiến nhiều chính phủ phải đóng cửa quy mô nhỏ, đi kèm đó là những lo lắng về suy thoái kinh tế.
Thông thường, giá dầu để Saudi Arabia tiến tới điểm cân bằng ngân sách là 80 USD/thùng. Tuy nhiên, chính quyền nước này hiện đang thảo luận về ngân sách năm tài khóa 2021 với kích bản giá dầu ở mức 50 USD/thùng. Iraq cũng cho biết đây là mức giá mà nước này kỳ vọng cho năm 2021.
Mức giá này thấp, nhưng vẫn lạc quan quan so với IMF và chủ yếu dựa vào những con số về sức khỏe nền kinh tế Trung Quốc thời kỳ hậu COVID-19. Căn cứ này thiếu cơ sở vững chắc, bởi hoạt động kinh tế tại Trung Quốc chỉ có thể phục hồi thực sự nếu cầu tiêu dùng toàn cầu tăng mạnh. Nhưng hiện nay nhiều trung tâm kinh tế lớn như Mỹ, EU lại đang phải đối diện với làn sóng COVID-19 mới.
Trên phạm vi toàn cầu, tất cả các bên liên quan đều gánh chịu tổn thất từ giá dầu thấp cũng như tác động từ COVID-19, nhưng các nước OPEC+ sẽ là người thiệt hại nhất. Nhiều nước sản xuất dầu mỏ, khí đốt đã lâm vào tình cảnh kiệt quệ tài chính từ trước khi đại dịch xuất hiện, đó là trường hợp của Libya hay Venezuela.
Tình trạng dư thừa nguồn cung, các kho chứa chất đầu dầu vẫn tiếp diễn. Trong khi đó những thông tin về nhu cầu hồi phục ở một vài thị trường dường như chỉ là suy nghĩ mang tính mong ước, được khích lệ bởi các đợt bơm tiền trong các gói kích thích hàng nghìn tỉ USD, chứ không xuất phát từ việc nền kinh tế đang tự đi lên.
Trong một môi trường tài chính như vậy, các nước OPEC+ không thể đủ sức tạo dựng ổn định nền kinh tế mà chỉ dựa vào nguồn lợi dầu khí trong tương lai. Giải pháp phù hợp nhất là cần phải tính đến đa dạng hóa nền kinh tế, ngay cả trong trường hợp mất vài năm mới cảm nhận được tác động, hiệu quả của bước chuyển mình này.
Thảo luận trong OPEC+ về ổn định thị trường giờ không chỉ tập trung vào giá dầu hiện tại hay thị phần dầu mỏ. Vấn đề cấp thiết lúc này là cần phải tạo ra được một thị trường đủ sức chống đỡ trước các biến cố kiểu “Thiên Nga Đen” mà không xóa bỏ vai trò cầm quyền của giới tinh anh. Bất ổn hiện không chỉ gia tăng ở những nước xuất khẩu dầu mỏ Arập, mà còn cả Nga – nước mà tác động kép từ đòn cấm vận, trừng phạt của Mỹ, phương Tây với giá dầu thấp đang gây ra nhiều khó khăn kinh tế.