Nga, thông qua tập đoàn năng lượng hạt nhân Rosatom, hiện là ứng cử viên hàng đầu cho dự án nhà máy điện hạt nhân của Kazakhstan. Ảnh: Sputnik
Theo Đài phát thanh châu Âu tự do (RFE/RL) ngày 18/10, Kazakhstan, một trong những quốc gia giàu tài nguyên nhất thế giới, đang đứng trước ngã ba đường với quyết định xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của mình. Sau khi kết quả cuộc trưng cầu dân ý tháng 10/2024 cho thấy hơn 70% cử tri ủng hộ dự án, câu hỏi lớn nhất hiện nay là ai sẽ chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở này.
Điều này không chỉ đơn giản là một quyết định kỹ thuật mà còn là một bước đi chiến lược trong bối cảnh địa chính trị phức tạp, với sự tham gia của nhiều ứng cử viên toàn cầu, bao gồm Nga, Trung Quốc, Pháp, và Hàn Quốc.
Sức hút của năng lượng hạt nhân
Kazakhstan từ lâu đã nhận thấy tiềm năng của năng lượng hạt nhân trong việc đảm bảo an ninh năng lượng của quốc gia. Trong bối cảnh nước này đối mặt với tình trạng thiếu hụt điện ngày càng nghiêm trọng, Chính phủ Kazakhstan đã đưa năng lượng hạt nhân vào trọng tâm của chiến lược năng lượng dài hạn.
Nhà máy điện hạt nhân dự kiến sẽ giúp giảm bớt phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch, đồng thời giảm thiểu lượng khí thải carbon. Tuy nhiên, việc triển khai dự án này đã gây ra nhiều tranh cãi do lo ngại về sự phụ thuộc vào nước ngoài, đặc biệt là Nga.
Nga, thông qua tập đoàn năng lượng hạt nhân Rosatom, hiện là ứng cử viên hàng đầu cho dự án nhà máy điện hạt nhân của Kazakhstan. Rosatom có một lịch sử lâu dài và thành công trong việc xây dựng các cơ sở hạt nhân trên toàn thế giới, và Kazakhstan, với di sản hậu Xô Viết, có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với Nga.
Hơn nữa, trong bối cảnh xung đột ở Ukraine, năng lượng hạt nhân đã trở thành một công cụ chiến lược quan trọng trong nỗ lực của Nga nhằm duy trì ảnh hưởng toàn cầu. Với hơn 26 trong số 59 lò phản ứng đang được xây dựng trên toàn thế giới do Rosatom đảm nhận, Nga vẫn là một cường quốc hạt nhân không thể xem nhẹ.
Tuy nhiên, việc hợp tác với Rosatom mang đến không ít thách thức cho Kazakhstan. Thứ nhất, việc bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt do căng thẳng địa chính trị giữa Nga và phương Tây là một mối lo ngại lớn. Rosatom không bị trừng phạt trực tiếp, nhưng các chuỗi cung ứng của công ty đã bị ảnh hưởng, dẫn đến sự chậm trễ trong các dự án. Điều này khiến Kazakhstan phải cân nhắc kỹ lưỡng khi xem xét việc trao cho Rosatom quyền xây dựng nhà máy của mình.
Thêm vào đó, sự phụ thuộc vào Nga về năng lượng hạt nhân có thể tạo ra một "sự gắn kết chặt chẽ" về mặt an ninh và chính trị, như nhà nghiên cứu Kacper Szulecki từ Viện Quan hệ Quốc tế Na Uy đã lưu ý. Việc xây dựng một nhà máy điện hạt nhân không chỉ là vấn đề tài chính mà còn liên quan đến khả năng vận hành, bảo trì và bảo vệ. Những quốc gia sở hữu các nhà máy điện hạt nhân do Nga xây dựng có thể phải phụ thuộc vào kỹ thuật và công nghệ từ Nga trong suốt vòng đời của nhà máy.
Tham vọng 'tập đoàn quốc tế' của Kazakhstan
Để tránh bị rơi vào tình thế như vậy, Kazakhstan đã đưa ra một hướng đi đầy tham vọng: thành lập một tập đoàn quốc tế bao gồm không quá năm quốc gia tham gia vào dự án này. Trung Quốc, Pháp, Hàn Quốc và cả Nga đều là những quốc gia thể hiện sự quan tâm, nhưng việc phối hợp giữa các quốc gia với nhiều lợi ích khác nhau không phải là điều dễ dàng.
Chính phủ Kazakhstan đã nhấn mạnh rằng mục tiêu của họ là tìm kiếm một giải pháp không chỉ dựa trên cơ sở thương mại, mà còn phải đảm bảo tính độc lập trong vận hành nhà máy. Tuy nhiên, theo chuyên gia ngành công nghiệp hạt nhân Mycle Schneider, việc hợp tác giữa nhiều đối tác có thể không phải là lựa chọn thực tế. Trong lịch sử, những dự án hạt nhân lớn luôn đòi hỏi một nhà thầu chịu trách nhiệm chính để đảm bảo tiến độ và quản lý rủi ro. Mô hình hợp tác giữa năm quốc gia với mỗi quốc gia đóng góp một phần nhỏ sẽ không mang lại hiệu quả như mong đợi.
Như vậy, dự án nhà máy điện hạt nhân của Kazakhstan là một bài toán khó giải giữa lợi ích kinh tế, an ninh quốc gia và quan hệ địa chính trị. Trong khi Rosatom có kinh nghiệm và khả năng triển khai dự án nhanh chóng, các rủi ro liên quan đến sự phụ thuộc vào Nga và nguy cơ bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt là điều không thể bỏ qua. Đồng thời, việc thiết lập một tập đoàn quốc tế như mong muốn của Kazakhstan cũng gặp phải nhiều thách thức trong việc phân chia trách nhiệm và rủi ro.