Sự phụ thuộc vào Amazon, Google và Microsoft khiến nền kinh tế số EU dễ tổn thương. Liên minh châu Âu tìm cách thiết lập cơ sở hạ tầng kỹ thuật số độc lập và an toàn hơn (Trong ảnh: Biểu tượng Google tại trụ sở ở Mountain View, California, Mỹ). Ảnh: AFP/TTXVN
Bình luận với tờ Thời báo Nhật Bản (japantimes.co.jp) mới đây, Robin Berjon, cựu Phó Chủ tịch hội đồng quản trị tại W3C, là chuyên gia công nghệ và quản trị tại Supramundane Agency, cho rằng từ việc lưu trữ và sao lưu dữ liệu đến cung cấp năng lượng và triển khai các hệ thống AI, "đám mây" là nền tảng của nền kinh tế số. Tuy nhiên, việc kiểm soát cơ sở hạ tầng này lại rất tập trung, với chỉ ba công ty Mỹ - Amazon, Google và Microsoft - nắm giữ hơn 60% thị trường toàn cầu. Tình trạng gần như độc quyền này đang thúc đẩy châu Âu tìm kiếm con đường độc lập kỹ thuật số.
Rủi ro từ sự phụ thuộc quá mức
Chỉ cần một trong những dịch vụ trên gặp sự cố cũng có thể khiến nền kinh tế toàn cầu thiệt hại hàng tỷ đô la Mỹ (USD). Đó không phải là viễn cảnh xa vời mà là thực tế xảy ra thường xuyên. Chỉ mới tháng trước, sự cố ngừng hoạt động của Amazon Web Services (AWS) đã làm gián đoạn hoạt động của hàng nghìn dịch vụ trên toàn thế giới, bao gồm các ứng dụng nhắn tin, nền tảng ngân hàng và camera an ninh gia đình. Vài ngày sau, Microsoft Azure cũng gặp sự cố ngừng hoạt động tương tự trên toàn cầu.
Cho đến nay, những sự kiện như vậy chỉ là ngẫu nhiên. Nhưng cơ sở hạ tầng đám mây có thể được sử dụng như một vũ khí địa chính trị. Vì ba nhà cung cấp chính hoạt động dưới quyền tài phán của Mỹ, họ phải chịu sự chi phối của chính quyền Mỹ, những người có thể buộc họ phải tạm dừng dịch vụ như một hình phạt hoặc cưỡng chế.
"Công tắc hủy diệt" trong tay Tổng thống Trump
Điều này không phải là viễn tưởng. Sau khi Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) ban hành lệnh bắt giữ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant vào cuối năm ngoái, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp đặt lệnh trừng phạt lên công tố viên trưởng của ICC, Karim Khan - và Microsoft đã xóa tài khoản email của ông.
Thực tế đáng lo ngại là có một "công tắc hủy diệt" trên phần lớn nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu - và Tổng thống Trump có thể bấm nút bất cứ khi nào ông muốn.
Nếu các dịch vụ đám mây do những gã khổng lồ Mỹ này cung cấp quá tiên tiến về mặt công nghệ - đòi hỏi chuyên môn cao và thiết bị cực kỳ phức tạp, đắt đỏ - đến mức các đối thủ khác khó có thể bắt kịp, thì việc chấp nhận rủi ro có thể là điều đáng làm.
Nhưng thực tế không phải vậy: các công ty châu Âu đã có khả năng vận hành các dịch vụ đám mây chất lượng cao. Lý do duy nhất khiến ba công ty Mỹ trên đạt được vị thế thống trị ngay từ đầu là vì họ đã nắm giữ đủ giá trị ở những nơi khác trong nền tảng kỹ thuật số để tài trợ cho việc thâu tóm thị trường đám mây của mình.
Mục tiêu "chủ quyền công nghệ"
Khi những rủi ro của tình trạng gần như độc quyền này ngày càng rõ ràng, ngày càng nhiều doanh nghiệp và người mua công khai đang cân nhắc các giải pháp thay thế. Điều đó phù hợp với mục tiêu của Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, được nêu ra lần đầu tiên vào năm 2019, là đạt được "chủ quyền công nghệ" của châu Âu - một nỗ lực không chỉ bao gồm các dịch vụ đám mây mà còn bao gồm toàn bộ nền tảng kỹ thuật số.
Các gã khổng lồ điện toán đám mây Mỹ đang nỗ lực loại bỏ mối đe dọa đối với thị phần của họ bằng cách cung cấp các tùy chọn "đám mây có chủ quyền", được cho là có thể đáp ứng "nhu cầu chủ quyền kỹ thuật số độc đáo" của châu Âu. Tuy nhiên, chủ quyền bao gồm khả năng tự đặt ra các quy tắc riêng trong phạm vi quyền hạn của mình, và đó không phải là điều mà các nhà cung cấp dịch vụ đám mây Mỹ có thể cung cấp cho châu Âu.
Chiến lược "phá vỡ và xây dựng"
Để đạt được tiến bộ thực sự hướng tới chủ quyền số, châu Âu phải áp dụng chiến lược "phá vỡ và xây dựng". Chiến lược "phá vỡ" tập trung vào việc xóa bỏ các thế lực độc quyền đã ăn sâu bám rễ. Để đạt được mục tiêu này, châu Âu có thể dựa vào các công cụ hiện có để thực thi cạnh tranh, chẳng hạn như Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số (DMA), hiện đang phần lớn chưa được sử dụng.
Tuy nhiên, châu Âu cũng phải củng cố các công cụ này bằng cách tăng cường nhân sự thực thi. Chuyên gia Berjon đề xuất, các cuộc đàm phán song phương "thiếu trách nhiệm" giữa Ủy ban châu Âu và các công ty công nghệ phải nhường chỗ cho các quy trình thiết lập tiêu chuẩn mở, điều này sẽ mở rộng đội ngũ chuyên gia đóng góp vào các biện pháp khắc phục DMA.
Thành phần "xây dựng" của chiến lược này bao gồm việc xác định những thiếu sót của châu Âu trong cơ sở hạ tầng kỹ thuật số có chủ quyền và giải quyết chúng theo từng lĩnh vực. Khi nói đến điện toán đám mây, bước đầu tiên có thể là đảm bảo việc mua sắm các dịch vụ liên quan của chính phủ phù hợp với các mục tiêu về chủ quyền của châu Âu.
Chuyên gia Berjon lưu ý, Liên minh châu Âu nên xây dựng một chính sách công nghiệp thúc đẩy phát triển các năng lực công nghệ thiết yếu, có thể được định hướng bởi sáng kiến Eurostack hoặc Liên minh Cơ sở hạ tầng Kỹ thuật số châu Âu mới thành lập. Các dự án mới nổi như Eurosky và Staan, nếu được tài trợ đầy đủ, có thể hỗ trợ nỗ lực này. Đề xuất "Airbus for AI" - theo đó các cường quốc tầm trung sẽ hợp tác để thành lập một công ty AI công, theo mô hình đã tạo ra Airbus vào năm 1970 - cũng đáng được xem xét.
Tóm lại, sự cố ngừng hoạt động của AWS và Azure gần đây một lần nữa nhấn mạnh những rủi ro do sự kiểm soát chặt chẽ của các công ty công nghệ Mỹ đối với cơ sở hạ tầng kỹ thuật số của châu Âu. Các nhà lãnh đạo EU phải làm mọi cách để giảm thiểu những rủi ro này, trước khi quá muộn.