Tên lửa đạn đạo liên lục địa của Nga tham gia duyệt binh tại Quảng trường Đỏ. Ảnh: New York Times
Fox News dẫn phát biểu với nhật báo Kommersant (Nga) của ông Marshall Billingslea, Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về vấn đề kiểm soát vũ khí, cho biết Chính phủ Mỹ ngày 20/9 đã đề xuất với Moskva gia hạn hiệp ước START Mới (phía Nga gọi là START-3) thêm ít hơn 5 năm để tạo điều kiện càng sớm càng tốt tìm kiếm một văn kiện đa phương mới.
Đây là bước đi khá bất ngờ, dù trước đó giới chức Mỹ từng bóng gió việc có thể gia hạn hiệp ước START. Song hồi tháng 5 vừa qua, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Robert O'Brien còn tỏ ý hoài nghi việc Washington sẽ gia hạn hiệp ước kiểm soát vũ khí quan trọng này.
Ông Marshall Billingslea nói: “Chúng tôi đã đề xuất một giai đoạn ngắn hơn so với đề xuất 5 năm của Nga. Theo quan chức này, thời hạn gia hạn hiệp ước START Mới sẽ phục thuộc vào sự linh hoạt trong lập trường của Chính phủ Nga đối với vấn đề, đồng thời nhấn mạnh “Washington sẽ điều chỉnh lập trường đàm phán tùy vào phản ứng tiềm tàng của Moskva”. Ông bày tỏ tin tưởng hai nước đang vạch ra một kế hoạch hành động rất rõ ràng vì lợi ích của cả hai bên.
Hồi tháng 8, phát biểu với phóng viên sau vòng đàm phán mới nhất tại Vienna (Áo) với Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov, ông Billingslea khẳng định Mỹ sẵn sàng xem xét gia hạn Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới dự kiến hết hạn vào tháng 2/2021 nếu vấn đề Nga tăng cường các vũ khí hạt nhân bên ngoài hiệp ước được giải quyết.
Phía Mỹ nhiều lần khẳng định sẵn sàng gia hạn hiệp ước New START với Nga dù trong ngắn hạn, nhưng với một số điều kiện đi kèm. Cụ thể, Mỹ muốn đảm bảo một chế độ kiểm chứng hiệu quả được thực hiện để khôi phục lòng tin rằng các bên tham gia sẽ tuân thủ các cam kết theo thỏa thuận trong tương lai.
Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng nhiều lần đề nghị Trung Quốc tham gia đàm phán cùng Mỹ và Nga về một hiệp ước đa phương. Tuy nhiên, Trung Quốc, quốc gia được ước tính có khoảng 300 đơn vị vũ khí hạt nhân, đã cương quyết từ chối đề nghị này.
Tổng thống Nga Vladimir Putin nêu rõ Moskva không muốn khởi xướng một cuộc chạy đua vũ trang hay triển khai tên lửa ở những nơi mà chúng đang không hiện diện. Nga sẵn sàng gia hạn START Mới, sớm nhất có thể, mà không cần bất cứ điều kiện tiên quyết nào.
Hiệp ước New START hiện là thỏa thuận song phương duy nhất giới hạn kho vũ khí hạt nhân của Nga và Mỹ. Theo thỏa thuận được ký năm 2010 này, Mỹ và Nga mỗi nước chỉ có thể triển khai 700 tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM), tên lửa đạn đạo trên tàu ngầm (SLBM), và máy bay ném bom tầm xa mang bom hạt nhân; không quá 1.550 đầu đạn hạt nhân tầm xa; và không quá 800 bệ phóng ICBM, SLBM, máy bay ném bom có thể mang bom hạt nhân được triển khai hoặc chưa được triển khai.
Giới chuyên gia nhận định hiệp ước New START là một thành công trong tiến trình giải giáp vũ khí hạt nhân nếu biết rằng thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh, Nga và Mỹ mỗi nước sở hữu hơn 10.000 phương tiện có thể mang bom hạt nhân tấn công bên kia. Hiệp ước New START sẽ hết hiệu lực vào tháng 2/2021.