Những người di cư từ vùng Nagorno-Karabakh trên một chiếc xe tải đến làng biên giới Kornidzor, Armenia. Ảnh: Reuters
Theo hãng tin Reuters (Anh), Chính phủ Armenia cho biết tính đến sáng ngày 28/9, đã có tới 65.036 người dân vùng Nagorno-Karabakh di cư tới lãnh thổ nước này, trong đó có khoảng 17.000 trẻ em. Nagorno-Karabakh có tổng dân số khoảng 120.000 người.
Làn sóng di tản này bùng phát sau khi Azerbaijan dỡ bỏ lệnh phong tỏa kéo dài 10 tháng trên con đường huyết mạch duy nhất nối vùng đất này với Armenia. Hành trình của những người này tới biên giới Armenia chỉ có 77 km nhưng lại kéo dài ít nhất 30 tiếng đồng hồ do tình trạng tắc đường. Thậm chí, nhiều người chấp nhận ngủ trong ô tô.
Lái xe tải và cựu quân nhân trong quân đội Nagorno-Karabakh Karen Martirosyan, 39 tuổi, cho biết anh đã đón những người di cư từ hai chiếc xe tải khác khi lái xe từ làng tiền tuyến Badara. Ảnh: Reuters
Hãng tin Interfax dẫn lời Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan cho biết: “Phân tích tình hình cho thấy trong những ngày tới sẽ không còn người Armenia nào ở Nagorno-Karabakh. Đây là hành động thanh lọc sắc tộc”.
Tuy nhiên, Azerbaijan phủ nhận cáo buộc trên. Giới chức nói rằng họ không ép buộc người dân rời đi và sẽ tái hòa nhập khu vực Karabakh một cách hòa bình, đồng thời đảm bảo quyền công dân của người dân tộc Armenia.
Song Armenia ở Karabakh nói rằng họ không tin vào cam kết trên, bởi tính đến lịch sử đổ máu lâu dài giữa hai bên, trong đó có hai cuộc chiến tranh kể từ những năm 1990. Trong nhiều ngày qua, hàng dài người Armenia đã rời đi qua con đường núi ngoằn ngoèo xuyên qua Azerbaijan nối Karabakh với Armenia.
Chiếc xe tải chở phương tiện từ Nagorno-Karabakh nhìn từ làng biên giới Kornidzor, Armenia. Ảnh: Reuters
Trước tình trạng này, Mỹ và các chính phủ phương Tây khác đã cảnh báo về cuộc khủng hoảng nhân đạo và yêu cầu các quan sát viên quốc tế tiếp cận khu vực để theo dõi tình hình của người dân địa phương.
Anh vệ tinh cho thấy tình trạng ùn tắc giao thông kéo dài dọc hành lang Lachin, khi người dân tộc Armenia rời khỏi Nagorno-Karabakh. Ảnh: Reuters
Bà Samantha Power, Giám đốc Cơ quan Phát triển Quốc tế của Mỹ (USAID), cho biết bà đã nghe được “những báo cáo rất đáng lo ngại về hành động bạo lực chống lại dân thường”.
Trong cuộc họp hôm 27/9, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev cam kết luật pháp sẽ bảo vệ quyền của người dân tộc Armenia, giống như quyền của các dân tộc thiểu số khác.
Nhân viên thực thi pháp luật Armenia đứng gác tại một trạm kiểm soát khi những người di cư rời khỏi vùng Nagorno-Karabakh và đến làng biên giới Kornidzor, Armenia. Ảnh: Reuters
Trong diễn biến liên quan, chính quyền khu vực ly khai Nagorno-Karabakh của Azerbaijan đã tuyên bố giải thể nước cộng hòa tự xưng sau thỏa thuận ngừng bắn do Nga làm trung gian, chấm dứt tình trạng bùng phát thù địch giữa Stepanakert và Baku.
Hôm 28/9, ông Samvel Shahramanyan, lãnh đạo Cộng hòa Nagorno-Karabakh tự xưng đã ban hành sắc lệnh “giải thể tất cả các tổ chức nhà nước và các chi nhánh của chúng trước ngày 1/1/2024”.
“Cộng hòa Nagorno-Karabakh (Artsakh) không còn tồn tại”, NKR InfoCenter trích dẫn sắc lệnh của ông Shahramanyan.
Sắc lệnh cũng nói rằng cư dân trong khu vực, bao gồm cả những người đã rời đi, nên “làm quen với các điều kiện tái hòa nhập do Cộng hòa Azerbaijan đưa ra” và đưa ra quyết định độc lập về việc có nên quay lại Nagorno-Karabakh hay không.
Theo sắc lệnh, việc giải thể “có liên quan đến tình hình quân sự - chính trị khó khăn hiện nay” và nhằm mục đích đảm bảo an toàn cho người dân Nagorno-Karabakh, đồng thời tính đến thỏa thuận do Nga làm trung gian với Baku. Tuyên bố cho biết điều này cho phép cư dân của khu vực ly khai, bao gồm cả binh sĩ đã hạ vũ khí, được đi lại tự do.
Quyết định giải thể này sẽ chấm dứt 3 thập kỷ chính quyền của người gốc Armenia tự trị tại vùng Nagorno-Karabakh với sự hỗ trợ của Yerevan.
Tình hình an ninh ở khu vực chủ yếu là người dân tộc Armenia sinh sống đã trở nên bất ổn trong nhiều thập kỷ với các cuộc giao tranh lẻ tẻ bùng phát. Khu vực này cũng đã trải qua một cuộc chiến tranh lớn vào đầu những năm 1990 khiến hàng nghìn người thiệt mạng và kết thúc bằng lệnh ngừng bắn vào năm 1994.
Năm 2020, một cuộc xung đột lớn khác diễn ra khi Baku nắm quyền kiểm soát phần lớn khu vực. Cuộc xung đột kết thúc bằng lệnh ngừng bắn do Nga làm trung gian.
Hôm 19/9 vừa qua, Azerbaijan đã phát động chiến dịch “hoạt động chống khủng bố” nhắm vào khu vực Nagorno-Karabakh. Theo thông báo của Bộ Quốc phòng Azerbaijan, cuộc tấn công này hướng đến việc “giải giáp và đảm bảo việc các lực lượng vũ trang Armenia sẽ rút ra khỏi lãnh thổ của nước này, cũng như vô hiệu hóa các hạ tầng quân sự của họ”.
Sau một ngày giao tranh, ngày 20/9, chính quyền Nagorno-Karabakh tuyên bố ngừng bắn, hạ vũ khí và chấp nhận đề xuất của Baku về việc đàm phán sáp nhập khu vực này vào lãnh thổ Azerbaijan.
Theo các điều khoản của thỏa thuận, tất cả các lực lượng chiến đấu chống lại Azerbaijan trong khu vực phải rời khỏi vị trí chiến đấu và bàn giao toàn bộ vũ khí cho Baku. Thỏa thuận cũng quy định đối thoại về nhiều vấn đề giữa đại diện của cộng đồng Nagorno-Karabakh và Azerbaijan.