Vụ sát hại Tướng Iran sẽ thay đổi bàn cờ Trung Đông

Đêm 2/1, Lầu Năm Góc thông báo Mỹ đã tiêu diệt Thiếu tướng Qassem Soleimani, Tư lệnh Lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), trong một cuộc không kích tại sân bay Baghdad Iraq ‘theo lệnh Tổng thống Donald Trump”.

Vụ tấn công cũng sát hại thủ lĩnh của Kataib Hezbollah, một lực lượng dân quân ủy nhiệm của Iran tại Iraq từng nhiều lần tấn công mục tiêu Mỹ và mới đây nã rocket vào căn cứ Mỹ ở Iraq. Vụ việc dẫn đến những phản ứng đáp trả của Mỹ khiến 25 người chết ở cả Iraq và Syria.  

Vụ giết hại ông Soleimani nhiều khả năng sẽ mở ra một bước ngoặt trong quan hệ giữa Washington với Iraq và Iraq, ảnh hưởng đáng kể đến vị thế của Mỹ ở Trung Đông. Bước lùi có thể rất lớn, và phần lớn phụ thuộc vào việc Mỹ đã chuẩn bị ra sao trước những phản ứng của Iran và các lực lượng ủy nhiệm của họ ở Trung Đông.

Video hiện trường vụ không kích sát hại Tướng Suleimani (Nguồn: Guardian)

Dựa trên thực tế những gì chính quyền Tổng thống Trump đã làm ở khu vực, thì có nhiều lý do để lo ngại.

Tầm ảnh hưởng của Tướng Soleimani là rất lớn. Để gia tăng ảnh hưởng trong khu vực, Tehran thường hoạt động thông qua các nhóm dân quân và các tổ chức ủy nhiệm khác để thúc đẩy lợi ích của họ ở nước ngoài. IRGC chính là lực lượng dẫn đầu trong nhiều hoạt động như vậy. Ở Iraq và các quốc gia khác, nơi Iran đóng cả vai trò quân sự lẫn chính trị như Yemen, Liban, Syria, Afghanistan hay Palestine, IRGC thường là lực lượng chi phối chính sách ngoại giao của Iran, hoặc ít nhất là có tiếng nói rất quan trọng.

Hồi tháng 4/2019, chính quyền Tổng thống Trump đã tiến hành một bước đi bất thường là chính thức liệt IRGC vào danh sách các tổ chức khủng bố, bất chấp đây là một thành phần của Nhà nước Iran.

Ông Soleimani là kiến trúc sư của nhiều vấn đề chính sách đối ngoại gây tranh cãi nhất ở Iran. Lực lượng Quds do ông lãnh đạo, với khoảng 10.000-20.000 tay súng, thực hiện các nhiệm vụ huấn luyện, vũ trang, tổ chức và hỗ trợ cho một loạt các nhóm vũ trang thân Iran ở Trung Đông. Khi Mỹ đụng độ với các lực lượng thân Iran ở Iraq, Quds giúp họ trở nên nguy hiểm hơn, như cung cấp các loại thuốc nổ tinh vi xuyên thủng xe bọc thép Mỹ, giết hại gần 200 công dân Mỹ.

Là chỉ huy của Lực lượng Quds từ năm 1998, ông Soleimani đã xây dựng một mạng lưới quyền lực ở Iran và nhiều tổ chức ủy nhiệm của IRGC. Ông là một biểu tượng cho sức mạnh, uy tín và tầm ảnh hưởng của Tehran. Theo giới quan sát, vị tướng này thậm chí nằm trong nhóm ít người quyền lực nhất của nước Cộng hòa Hồi giáo.

Phản ứng của Iran sẽ rất nghiêm trọng và không thể đoán trước

Trước cái chết của Tướng Soleimani, Iran đã tuyên bố sẽ trả thù, và với tầm với của Lực lượng Quds, họ sẽ có nhiều mục tiêu để tấn công Mỹ.

Tấn công vào các lực lượng và cơ sở Mỹ tại Iraq là khả năng cao nhất. Tehran đã có hơn 15 năm xây dựng mạng lưới rộng khắp giữa các nhóm vũ trang và chính trị gia ở Iraq. Đầu tuần này, trước khi ông Soleimani bị giết, Iran đã nhanh chóng huy động các nhóm ủy nhiệm ở địa phương, tiến hành biểu tình dữ dội trước Đại sứ quán Mỹ tại Baghdad. Và lúc này, họ sẵn sàng ném găng tay thách đấu.

Trong cuộc không kích giết chết ông Soleimani, Mỹ cũng đã sát hại người đứng đầu lực lượng dân quân thân Iran, Kataib Hezbollah, ông Abu Mahdi al-Muhandis và một số nhân vật cấp cao khác của Iran ở Iraq. Kataib Hezbollah chịu trách nhiệm về nhiều cuộc tấn công vào lực lượng Mỹ. Tất nhiên, cái chết của ông ta sẽ không thể được để yên. Các lực lượng vũ trang thân Iran ở Iraq sẽ tức giận trả thù cho lãnh đạo của họ.

Trong khi đó, việc giết ông Suleimani chỉ có khả năng củng cố hơn "bàn tay" chính trị của Iran. Nhiều chính trị gia Iraq có mối quan hệ chặt chẽ với Iran, sẽ đứng trước áp lực cao hơn phải hất cẳng lực lượng Mỹ khỏi đất nước. 

Các lực lượng quân sự Mỹ ở Afghanistan và Syria cũng đối mặt rủi ro, dù họ đều phòng vệ tốt trước các mối đe dọa từ IS và Taliban. IRGC và các tổ chức ủy nhiệm có thể tấn công các đại sứ quán Mỹ và nhiều mục tiêu khác liên quan tới chính phủ. Năm 1983, nhóm Hezbollah từng đánh bom Đại sứ quán Mỹ ở Beirut và các doanh trại Thủy quân lục chiến Mỹ tại đây làm 220 binh sĩ và hàng chục công dân Mỹ khác thiệt mạng.

Chưa hết, thường dân Mỹ cũng đối mặt nguy hiểm. Một số nhóm ủy nhiệm của Iraq thiếu năng lực tấn công vào các mục tiêu được bảo vệ cao, vì thế họ có thể nhắm vào các mục tiêu thường dân.

Mặc dù Iraq nhiều khả năng sẽ tấn công trả đũa, nhưng quy mô và phạm vi của phản ứng đáp trả sẽ rất khó dự đoán. Phe cứng rắn ở Tehran đã kêu gọi phải buộc Mỹ trả giá. Ngoài ra, một cuộc xung đột với Mỹ có thể là cách hiệu quả để làm chệch hướng sự chú ý tới nền kinh tế đang sụt giảm kéo theo các cuộc biểu tình ở nước này.

Tuy vậy, Iran từ lâu đã thừa nhận sức mạnh quân sự yếu hơn Mỹ, và giới lãnh đạo hiểu rằng nếu đối đầu tổng lực, họ chỉ có thể gánh thất bại. Trong nhiều năm đối đầu, Tehran thường chỉ thông qua các tổ chức ủy nhiệm để chống Mỹ. Chưa rõ cách thức này có được sử dụng để trả đũa cho cái chết của Tướng Suleimani hay không.

Chính quyền Mỹ chuẩn bị gì cho leo thang căng thẳng?

Điều này phần lớn phụ thuộc vào việc Mỹ chuẩn bị như thế nào cho phản ứng không thể tránh khỏi của Iran. 

Điều mà Mỹ cần nhất lúc này là sự phối hợp của các đồng minh, những lực lượng cần thiết để ngăn chặn Iran, giúp bảo vệ các cơ sở Mỹ và chia sẻ gánh nặng. Thật không may là chính quyền Tổng thống Trump đã gây hiềm khích với nhiều đồng minh truyền thống thuộc NATO, Australia và các nước khác

Ở Trung Đông, chính quyền Mỹ đã từ chối trả đũa sau khi Iran tấn công một cơ sở dầu mỏ của Saudi Arabia, ám chỉ thông điệp rằng Vương quốc này phải tự mình đảm bảo an ninh. Mỹ cũng đứng nhìn Qatar, Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ và UAE thực hiện các mục tiêu chéo nhau tại những quốc gia như Syria và Libya, thay vì tìm cách tăng cường ảnh hưởng của mình. Vì thế không rõ liệu lúc này các đồng minh có còn hào hứng sát cánh với Washington hay không.

Chính Tổng thống Trump đã không giấu diếm mong muốn chấm dứt sự hiện diện của quân đội Mỹ ở Trung Đông. “Chúng ta đang rút đi. Hãy để người khác chiến đấu trên vùng cát vấy máu này. Công việc của quân đội chúng ta không phải là làm sen đầm của thế giới”, ông tuyên bố.

Tuy nhiên, bằng cách ám sát Tướng Soleimani, Mỹ có thể phải đối mặt với một vấn đề nan giải. Họ có thể tiếp tục ở lại Trung Đông với một lực lượng tương đối hạn chế triển khai ở Iraq, Syria và Afghanistan, và như thế sẽ rất dễ tổn thương trước các cuộc tấn công của Iran. Hoặc Mỹ có thể rút quân thêm nữa, tự làm suy yếu ảnh hưởng của mình và trao cho Iran thêm quyền lực trong khu vực.