Trung Quốc đã điều chỉnh cách tiếp cận với châu Phi như thế nào?

Theo trang The Guardian (Anh), cuối tháng 11, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã tham dự diễn đàn Trung Quốc -  châu Phi và cam kết sẽ cung cấp 1 tỷ liều vaccine cho lục địa này, giữa bối cảnh các quốc gia đang lo ngại về biến thể Omicron, được phát hiện lần đầu ở Nam Phi.

Trong diễn đàn, ông Tập Cận Bình đã cam kết hỗ trợ 40 tỷ USD cho châu Phi, gồm các hạn mức tín dụng và đầu tư, song đây lại là mức cắt giảm đáng kể so với mức 60 tỷ USD đã cam kết tại 2 hội nghị thượng đỉnh trước đó.

Bà Lina Benabdallah, chuyên gia tại Đại học Wake Forest ở Bắc Carolina, nhận định: “Theo một cách nào đó, việc giảm cam kết tài chính của ông Tập Cận Bình không có gì đáng ngạc nhiên vì chúng tôi đã thấy các dấu hiệu trong vài năm qua. Trung Quốc đã bước vào giai đoạn thận trọng hơn đối với châu Phi. Sau 2 thập kỷ đầu tư mạnh tay vào khu vực này, Trung Quốc đang bắt đầu kìm hãm lại”.

Ông Carlos Lopes tại Đại học Cape Town lưu ý sự thận trọng này một phần do những cáo buộc trước đây của phương Tây cho rằng Trung Quốc đang tạo “bẫy nợ” và “lợi dụng người châu Phi để khai thác tài nguyên thiên nhiên và xuất khẩu hàng hóa giá rẻ sang khu vực này”.

Cam kết tăng cường hỗ trợ vaccine

Trong 1 tỷ liều vaccine COVID-19 mà Trung Quốc đã cam kết cung cấp cho châu Phi, có 600 triệu liều tài trợ và 400 triệu liều sẽ được sản xuất tại châu Phi. Ngoài ra, Trung Quốc đã chuyển 200 triệu liều đến các quốc gia châu Phi theo cam kết trước đó. Ông Tập Cận Bình cũng cho biết Trung Quốc sẽ cử 1.500 chuyên gia y tế đến châu Phi để hỗ trợ.

Ông Carlos Oya, chuyên gia về quan hệ Trung Quốc - châu Phi tại Soas, Đại học London, nói rằng nếu việc mở rộng tiêm chủng ở châu Phi thực sự góp phần chấm dứt dần đại dịch trên toàn thế giới, thì đây có thể là một thành tựu quan trọng.

Chris Alden, Giám đốc Tổ chức Nghiên cứu LSE Ideas, nói rằng Trung Quốc hy vọng có thể giành được vị thế quan trọng bằng cách giải quyết một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng đang xảy ra ở một khu vực đang phát triển. Đồng thời với động thái này, Trung Quốc có thể chứng minh năng lực sản xuất và cung cấp vaccine của họ ở một vùng lãnh thổ rộng lớn - trên khắp châu Phi. “Thiện chí toàn cầu này sẽ đồng thời mở ra nhiều cơ hội thị trường hơn cho dược phẩm Trung Quốc”, ông nói.

Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng việc Trung Quốc tập trung vào hỗ trợ vaccine cho châu Phi không phải là điều mới mẻ. Cuối tháng 2, nước này đã cam kết cung cấp vaccine cho 19 quốc gia châu Phi. Cho đến nay, 46 quốc gia châu Phi đã nhận vaccine từ Trung Quốc. Theo Bridge Beijing, một công ty theo dõi vaccine, trong số 155 triệu liều cam kết cho đến nay, Trung Quốc đã giao 107 triệu liều, trong đó chỉ có 16 triệu là viện trợ.

Tình huống khẩn cấp

Sự bùng phát của Omicron đã làm bật lên khoảng cách rõ rệt trong tỷ lệ tiêm chủng. Cho đến nay, mới chỉ khoảng 11% người dân châu Phi đã tiêm ít nhất một mũi vaccine, trong khi chỉ 7% được tiêm chủng đầy đủ. Trong khi đó, gần 32% dân số Anh từ 12 tuổi trở lên đã tiêm mũi thứ 3.

Giáo sư Joel Negin, Giám đốc Khoa Y tế Công cộng của Đại học Sydney, cho biết: “Đã có rất nhiều lời hứa tuyệt vời từ các nhà lãnh đạo thế giới, nhưng thực tế việc cung cấp vaccine đã không được thực hiện theo những lời hứa của Covax, Mỹ và Australia”.

Covax đã bảo đảm cam kết khoảng 5,59 tỷ liều vaccine từ các chính phủ nhưng chỉ giao được 585 triệu liều. Ông Negin cho biết Australia đã hứa cung cấp khoảng 60 triệu liều cho các quốc gia khác, nhưng chỉ giao khoảng 9 triệu liều

“Tình huống đang rất khẩn cấp và chúng ta không thể chờ đợi thêm được nữa”, ông Negin nhấn mạnh.

Trong bối cảnh đó, các cơ quan y tế và các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo rằng việc để các nước đang phát triển không được tiêm vaccine có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện các biến thể mới. Nhưng việc phân phối vaccine không đồng đều đã khiến hầu như toàn bộ người dân trong khu vực châu Phi chưa được tiêm chủng, trong khi các nước giàu bắt đầu triển khai các mũi tiêm nhắc lại. Một phân tích gần đây cho thấy 2/3 người dân ở các nước thu nhập cao đã được tiêm phòng đầy đủ, so với chỉ 2,5% dân số ở các nước thu nhập thấp.

Ông Negin cho rằng có một số nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu hụt này, bao gồm cả việc thiếu năng lực sản xuất bên ngoài một số quốc gia.

“Đáng lẽ hai năm qua, chúng ta phải thiết lập hệ thống và đầu tư vào năng lực sản xuất vaccine mRNA ở Đông Nam Á, miền nam châu Phi. Không thể hoàn thành trong một sớm một chiều nhưng chúng ta phải bắt đầu thiết lập những khả năng đó”, ông Negin nói.

Ông cho biết thêm sự chậm trễ này một phần là do các quốc gia từ chối bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine, điều mà Tổng thống Mỹ Joe Biden ủng hộ và ông Tập Cận Bình cũng đã kêu gọi trong bài phát biểu của mình.

“Chúng ta cần đặt con người và cuộc sống của người dân lên hàng đầu, dựa trên những định hướng khoa học, hỗ trợ từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine COVID-19 và đảm bảo khả năng tiếp cận và khả năng thanh toán cho lô vaccine ở châu Phi để thu hẹp khoảng cách tiêm chủng”, ông Tập nói.

Bà Leah Lynch, Phó giám đốc Development Reimagined, một công ty tư vấn phát triển quốc tế do châu Phi đứng đầu, cho biết, mặc dù Trung Quốc cung cấp ít vaccine cho châu Phi hơn so với những nơi khác, nhưng họ đã thực hiện nhiều cam kết hơn so với hầu hết các nhà tài trợ song phương và sáng kiến Covax.

Bà cũng cho rằng điểm đáng chú ý trong cam kết 1 tỷ liều vaccine của Trung Quốc không phải là 600 triệu liều vaccine cung cấp cho châu Phi, mà là 400 triệu liều từ việc hợp tác sản xuất.

“Đây là một sáng kiến dựa trên nhu cầu của châu Phi. Họ muốn có thể tự mình sản xuất vaccine. Điều quan trọng nhất chính là khả năng tự cung tự cấp của khu vực”, bà Lynch nói.