Nếu nhiều dân tộc gây ấn tượng bởi trang phục rực rỡ sắc màu thì phụ nữ Mường lại chọn cho mình sự hài hòa, trang nhã. Màu đen, xanh đen, trắng và những gam dịu nhẹ được kết hợp tinh tế để làm nổi bật nét nền nã và kín đáo. Chiếc khăn đội đầu luôn là màu trắng tượng trưng cho sự tinh khiết và là điểm mở đầu cho toàn bộ bố cục trang phục.
Phụ nữ Mường chỉnh trang trang phục truyền thống tại không gian trưng bày văn hóa Mường.
Sắc phục trình diễn cồng chiêng của các nghệ nhân nữ trong khuôn khổ hoạt động văn hóa dân tộc.
Thiếu nữ Mường duyên dáng trong trang phục truyền thống với khăn trắng, áo pắn và cạp váy thổ cẩm.
Từ những bản làng vùng Hòa Bình (cũ), Thanh Hóa, Sơn La hay Phú Thọ, hình ảnh người phụ nữ ngồi bên khung cửi đã trở thành ký ức chung. Chính từ đó, các sản phẩm thổ cẩm, vải lanh hay những tấm váy đen mềm rũ ra đời, mang theo tri thức bản địa và quan niệm về vũ trụ của người Mường. Sợi bông, sợi lanh được xử lý thủ công tỉ mỉ; màu nhuộm được lấy từ cây rừng; hoa văn hình học được dệt cẩn thận từng mũi tất cả hòa lại thành một “ngôn ngữ hình ảnh” độc đáo.
Phụ nữ dân tộc Mường (Sơn La) bên khung cửi truyền thống.
Tại các bản làng Mường, hình ảnh người phụ nữ cần mẫn thêu hoa văn đã trở thành biểu tượng của sự khéo léo và sáng tạo.
Nghệ nhân chỉnh sửa các cuộn chỉ màu truyền thống của dân tộc Mường
Điểm nhấn nổi bật nhất trong trang phục phụ nữ Mường là cạp váy. Đây được ví như “linh hồn” trang phục với các mô típ dệt vừa chính xác, vừa giàu ý niệm. Hoa văn mô phỏng núi rừng, suối nguồn, vòng đời hay những biểu tượng phồn thực được thể hiện qua bố cục chặt chẽ, phản ánh chiều sâu tư duy thẩm mỹ. Mỗi vùng lại có sự biến tấu riêng: cạp váy ở Hòa Bình thiên về sự giản dị nhưng sắc nét; ở Thanh Hóa lại rực rỡ, cầu kỳ hơn với nhiều đường viền thêu tay.
Bên cạnh váy và áo pắn chiếc áo ngắn chấm eo có màu sắc nhã nhặn phụ nữ Mường còn mặc yếm thổ cẩm bên trong, tạo sắc độ tương phản nhẹ nhàng. Trong các dịp quan trọng, áo chùng dài được lựa chọn, làm tôn thêm vẻ mềm mại của người mặc.
Trang sức bằng bạc cũng giữ vai trò đặc biệt. Tiếng leng keng của xà tích đeo bên hông, vòng cổ, vòng tay hay các chuỗi hạt bạc được chế tác mộc mạc nhưng tinh xảo, thể hiện vị thế và sự tinh tế của người phụ nữ trong cộng đồng.
Nam nữ dân tộc Mường tái hiện sinh hoạt cộng đồng và nét đẹp trang phục tại chương trình giao lưu văn hóa.
Trái ngược với sự cầu kỳ của nữ giới, trang phục đàn ông Mường khá giản lược: áo cổ tròn có viền nẹp, quần ống rộng bằng vải thô màu nâu, chàm hoặc trắng. Sự tương phản này góp phần làm nổi bật vẻ duyên dáng của trang phục phụ nữ Mường và giữ lại nét cân bằng đặc trưng của văn hóa bản địa.
Phụ nữ Mường trình diễn bộ trang phục truyền thống kết hợp trang sức bạc và cạp váy thổ cẩm.
Các nghệ nhân nữ Mường thể hiện điệu múa truyền thống trong khuôn khổ chương trình biểu diễn.
Dù xã hội hiện đại có nhiều thay đổi, trang phục Mường vẫn hiện diện trong đời sống thường ngày ở nhiều địa phương. Nhiều phụ nữ vẫn lựa chọn mặc áo pắn, váy đen khi đi làm, tiếp khách hay sinh hoạt cộng đồng. Đặc biệt trong các lễ hội truyền thống, trang phục Mường tiếp tục đóng vai trò trung tâm, là phương tiện kết nối thế hệ trẻ với di sản của cha ông.
Theo Điều 4 của Luật Di sản: "Di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là một bộ phận của di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của Nhân dân. Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý di sản văn hóa thuộc sở hữu toàn dân; công nhận và bảo vệ di sản văn hóa thuộc hình thức sở hữu riêng, sở hữu chung theo quy định của Hiến pháp, quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan".
Tại Ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II vừa diễn ra ở Làng Văn hóa – Du lịch các Dân tộc Việt Nam (Hà Nội), hình ảnh phụ nữ Mường trình diễn trang phục, dệt vải và tái hiện nghi thức truyền thống đã thu hút đông đảo du khách. Các cuộc thi trang phục, không gian trưng bày thổ cẩm và các hoạt động sinh hoạt văn hóa cho thấy nỗ lực của cộng đồng trong việc bảo tồn và trao truyền di sản.
Trang phục cưới của người Mường tỉnh Phú Thọ
Không chỉ đơn thuần là quần áo, trang phục Mường là lời kể về lịch sử, về vũ trụ và về những nét đẹp nội tâm của người phụ nữ. Trong mỗi đường dệt, mỗi họa tiết, mỗi gam màu là dấu ấn của lao động, của ký ức văn hóa và của lòng tự tôn dân tộc sâu sắc. Giữa nhịp sống đổi thay, việc bảo tồn và tôn vinh trang phục truyền thống không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc Mường mà còn làm giàu thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.
Bài viết theo đặt hàng của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.