Thủ tướng Scott Morrison hy vọng Australia sẽ “đứng đầu thế giới” khi đại dịch COVID-19 bước sang giai đoạn mới. Ảnh: AAP
Theo trang Guardian (Anh), nguyên nhân của tuyên bố đầy hy vọng này xuất phát từ việc Australia vừa ký hợp đồng mua 10 triệu liều vaccine Pfizer và một thỏa thuận đảm bảo vaccine với Novavax. Giới chức hy vọng động thái này sẽ giúp chương trình tiêm chủng của họ “đi đầu thế giới” khi đại dịch COVID-19 bước sang giai đoạn mới.
Bước đi thiếu sáng suốt
Song trên thực tế, Australia đã đi sau các đồng minh hẳn 4 tháng trong quá trình tiếp nhận vaccine của Pfizer. Mỹ, Anh, Nhật Bản và Canada đều đã ký thỏa thuận với Pfizer vào tháng 7 và tháng 8/2020.
Australia không chỉ đi chậm một bước, mà đơn đặt hàng của nước này rất nhỏ. Đơn hàng của Pfizer chỉ cung cấp đủ vaccine cho 1/5 dân số Australia, chưa kể đến những liều vaccine phải hủy bỏ khi quá hạn.
John LaMattina, cựu Giám đốc Bộ phận Nghiên cứu và Phát triển của Pfizer, đã quan sát chặt chẽ xu hướng sử dụng vaccine trên toàn cầu, bao gồm cả nỗ lực thu mua vaccine COVID-19 của Australia. Ông cho rằng sự chậm trễ của Australia trong việc đảm bảo thỏa thuận với Pfizer, dù là tình huống “đáng tiếc”, cũng là điều dễ hiểu, bởi thành công bước đầu trong việc kiểm soát COVID-19 của nước này.
Điều này cho phép Australia có thêm nhiều thời gian tìm nguồn cung vaccine hơn so với các quốc gia khác. Song, tại thời điểm mà vaccine mRNA chứng minh hiệu quả vượt trội, đơn hàng 10 triệu liều vaccine Pfizer của Australia vào tháng 11/2020 được đánh giá là "quá ít" và "thiếu tính hợp lý".
“Khi vaccine mRNA chứng minh được hiệu quả tuyệt vời của nó, đơn hàng 10 triệu liều là không hợp lý", ông LaMattina nói. “Australia cũng cần ngay lập tức triển khai đủ số vaccine để tiêm chủng cho toàn bộ dân số trên 18 tuổi của họ. Giả sử đó là khoảng 20 triệu người, Australia sẽ cần chi 780 triệu USD”.
Thay vào đó, quốc gia này lại dựa vào kế hoạch sản xuất vaccine AstraZeneca và vaccine của Đại học Queensland. Nhưng vaccine này đã bị loại ngay từ các vòng thử nghiệm bởi tạo các kết quả dương tính giả với HIV sau khi tiêm. Điều này khiến chính phủ phải tìm kiếm thêm nhiều hợp đồng từ Pfizer.
Cựu thư ký Bộ y tế Australia Stephen Duckett cho rằng quyết định mua bán vaccine sớm là một trong những thất bại lớn của việc triển khai tiêm chủng. Điều này khiến Ausralia gần như vẫn là quốc gia tiêm chủng kém hiệu quả trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), sau cả Costa Rica và Latvia. Tính đến ngày 8/7, mới chỉ có 8,3% dân số - tương đương 2,09 triệu người Australia - được tiêm đầy đủ hai mũi vaccine COVID-19.
Tuột mất cơ hội
Thủ hiến New South Wales Gladys Berejiklian và Bộ trưởng y tế Brad Hazzard tại trung tâm tiêm chủng Bệnh viện Westmead hồi tháng 3. Ảnh: AAP
Dấu hiệu đầu tiên cho thấy Pfizer háo hức thực hiện thỏa thuận với Australia là từ giữa năm 2020. Ngày 30/6/2020, Pfizer đã gửi thư mời các quan chức Australia cùng thảo luận về vaccine mRNA, khi nó còn trong giai đoạn đang phát triển.
Một cuộc họp đột xuất được lên kế hoạch trong vòng hai tuần. Đây là cuộc họp đầu tiên trong chuỗi 11 cuộc họp chính thức và các cuộc điện đàm đột xuất giữa Pfizer và các quan chức Australia. Ngày 10/7/2020, cuộc tranh luận dữ dội đã diễn ra nhưng không có thoả thuận nào được thực hiện.
“Chúng tôi chỉ thảo luận về khả năng mua loại vaccine đang phát triển của Pfizer và chỉ có vậy”, bà Lisa Schofield, trợ lý của lãnh đạo Lực lượng đặc nhiệm chống COVID-19, nói. “Không một con số nào được đưa ra bàn luận khi đó”.
Quyền Thủ hiến bang Victoria James Merlino cũng đã đề cập đến lời đến đề nghị hấp dẫn mà Pfizer đưa ra vào thời điểm diễn ra cuộc họp đầu tiên, nhưng Australia đã đánh mất cơ hội có vaccine.
"Vào tháng 7/2020, Pfizer từng đề nghị cung cấp cho Australia một lượng vaccine đủ cho toàn bộ dân số. Nhưng Bộ Y tế không chấp nhận”, ông nói.
Tuy nhiên, bà Schofield khẳng định Pfizer không đưa ra bất cứ lời đề nghị “chi tiết” nào cho Chính phủ Australia. Chính phủ cũng khẳng định 10 triệu liều là tất cả những gì Pfizer cung cấp cho Australia trong thỏa thuận ký vào tháng 11/2020.
Pfizer xác nhận trong cuộc điều tra của Thượng viện Australia rằng họ là người đề xuất con số 10 triệu.
Trong khi đó, Chính phủ Australia đã phủ nhận thất bại trong quá trình thu mua vaccine, đồng thời đảm bảo họ ký kết đủ 5 thỏa thuận mua 195 triệu liều vaccine COVID-19.
Australia đã tăng gấp đôi số lượng đơn đặt hàng Pfizer vào tháng 2. Tuy nhiên, bước đi này được đánh giá đã quá muộn màng khi nhu cầu vaccine toàn cầu trong giai đoạn này tăng lên 2 tỷ liều vaccine, so với con số 1,3 tỷ vào tháng 11/2020. Pfizer sớm đã cảnh báo về sự chậm trễ đối với các đơn hàng của Australia.
“Chúng tôi đã nhận được rất nhiều yêu cầu về liều lượng bổ sung từ khắp nơi trên thế giới, và chắc chắn điều đó đã tăng lên hơn nữa sau khi các thử nghiệm lâm sàng của chúng tôi được đưa ra cho thấy sự an toàn và hiệu quả,” Giám đốc điều hành người Australia Anne Harris cho biết vào tháng 1.
'Đấu trường sinh tử'
Thủ hiến bang Queensland Annastacia Palaszczuk. Ảnh: AAP
Ngày 5/7, Thủ hiến bang Queensland Annastacia Palaszczuk đã bày tỏ sự tức giận với lượng vaccine được cấp cho bang mỗi tuần, chỉ khoảng 65.000 liều Pfizer. Bang này đã nhiều lần cảnh báo nguy cơ cạn kiệt vaccine.
"Chúng tôi đang chờ nguồn cung vaccine để đảm bảo tiêm chủng đầy đủ cho mọi người", bà Palaszczuk trấn an người dân.
Cùng ngày, Brad Hazzard, Giám đốc sở Y tế New South Wales, đã đưa ra đánh giá thẳng thắn về sự thất bại trong quá trình cung cấp vaccine: “Cho đến khi có đủ vaccine và nhân viên y tế ở tuyến đầu để tiêm chủng, người dân ở bang New South Wales sẽ phải tiếp tục đối diện với 'đấu trường sinh tử'".
Phần lớn vaccine mRNA mà Australia đặt hàng dự kiến sẽ được chuyển đến vào quý 3 năm nay.
Bộ trưởng Tài chính Australia Simon Birmingham hôm 1/7 tuyên bố nước này đã gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung, bởi "các công ty dược phẩm ưu tiên những quốc gia có tỷ lệ lây nhiễm cao". Điều này khiến các quốc gia như Australia và New Zealand đứng cuối bảng ưu tiên nhận tiếp nhận vaccine
Theo số liệu mới nhất do Bộ Y tế cung cấp, Australia đã phân phối 3,2 triệu liều Pfizer và 5 triệu liều AstraZeneca. Khoảng 16,6 triệu liều khác đã được Cục Quản lý Dược phẩm “cho phép phân phối”.
Trong số này, 12,3 triệu liều được phân phối đến các phòng khám, 620.000 liều AstraZeneca gửi đến Timor Leste và các quốc gia tại Thái Bình Dương, 2,3 triệu liều AstraZeneca dùng cho kế hoạch chủng ngừa liều vaccine thứ hai.
Người dân tại Melbourne, Australia tiêm vaccine COVID-19. Ảnh: AFP/TTXVN
Trong ba tuần qua, trung bình mỗi tuần Australia tiếp nhận thêm khoảng một triệu liều vaccine mới. Theo kế hoạch, vào tháng 7 và tháng 8, nước này có thể nhận thêm khoảng 2,85 triệu liều vaccine của hai hãng dược mỗi tuần.
Hôm 9/7, Thủ tướng Scott Morrison cho biết nguồn cung của Pfizer sẽ tăng hơn gấp 3 lần trong những tháng tới, từ 1,7 triệu liều trong tháng 6 lên 4,5 triệu liều vào tháng 8.
Sau tuyên bố của Thủ tướng Morrison, Pfizer cho biết không có sự thay đổi nào đối với 40 triệu liều vaccine mà hãng dự kiến cung cấp cho Australia.
Cho đến cuối tháng 10, Bộ trưởng Y tế Stephen Duckett cho biết sẽ có khoảng 2 triệu liều Pfizer và 500.000 liều Moderna cung cấp mỗi tuần. Ông nói "như vậy là quá đủ để phân bổ cho dân số của Australia".
Ông Duckett cho rằng bước tiếp theo Australia phải khắc phục là các vấn đề hậu cần gây tồn động vaccine, thiết lập thêm trung tâm tiêm chủng đại trà và giải quyết tình trạng do dự tiêm chủng ở một số bộ phận người dân.
“Chính phủ không có lý do gì để không chuẩn bị mọi phương án cho chương trình tiêm chủng hiệu quả khi vaccine bắt đầu được đưa vào sử dụng đại trà”, ông nói.