Nhà riêng của cố Tổng thống Jovenel Moise được canh gác sau vụ ám sát. Ảnh: AFP/Getty Images
Các nhóm viện trợ quốc tế cho biết vụ ám sát Tổng thống Haiti, Jovenel Moise hôm 7/7 đã gây thêm bất ổn với tình hình an ninh và sức khoẻ cộng đồng vốn đã đầy biến động kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát.
"Cơn bão hoàn hảo"
Vụ ám sát Tổng thống Moise tại tư dinh bởi một nhóm tay súng diễn ra sau nhiều tháng leo thang bất ổn chính trị và bạo lực băng đảng. Các tổ chức y tế và nhân đạo cho biết vụ đổ máu đã cản trở những nỗ lực ngăn chặn dịch COVID lây lan ở một quốc gia có cơ sở hạ tầng y tế yếu kém và ít có khả năng tiếp cận vaccine như Haiti.
“Vụ việc đang tạo ra một ‘cơn bão hoàn hảo’ khi người dân mất cảnh giác, giường điều trị COVID bị cắt giảm, tình hình an ninh có thể xấu đi hơn nữa và mùa mưa bão đã bắt đầu” – một tuyên bố bằng văn bản của Tổ chức Y tế Liên Mỹ khẳng định.
Những cuộc giao tranh giữa các băng đảng đối thủ và cảnh sát ở thủ đô Port-au-Prince trong những tuần gần đây đã khiến hàng nghìn người phải di tản. Theo ông Pierre Espérance, giám đốc Mạng lưới Bảo vệ Nhân quyền Quốc gia của Haiti, ít nhất 278 người đã chết vì bạo lực liên quan đến băng đảng trong năm nay.
Biểu tình phản đối bạo lực băng đảng ở Haiti. Ảnh: AFP
“Mức độ bạo lực chưa từng có và những cuộc sơ tán đang tạo ra một loạt các vấn đề thứ cấp, chẳng hạn như gián đoạn hoạt động xã hội cấp cộng đồng, chia rẽ gia đình, gia tăng gánh nặng tài chính đối với các gia đình tiếp nhận, buộc phải đóng cửa trường học, mất sinh kế và nỗi sợ hãi trong dân chúng nói chung”, Văn phòng Điều phối các Vấn đề Nhân đạo của Liên hợp quốc (LHQ) cho biết trong một báo cáo vào tháng trước.
Hiểm hoạ COVID-19
Một vấn đề “thứ cấp” nghiêm trọng là gia tăng nguy cơ lây nhiễm COVID-19 và khó tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế cho những người bị bệnh.
Bruno Maes, đại diện UNICEF tại Haiti, cho biết những nơi trú ẩn tạm bợ dành cho người chạy trốn súng đạn là cơ sở chính để COVID-19 lây lan. Khoảng 1.100 người di tản, trong đó có 480 trẻ em, hiện đang tập trung tại một trung tâm thể thao ở Carrefour, phía nam Port-au-Prince.
Sự gia tăng bạo lực và di chuyển của người chạy loạn đã xảy ra đồng thời với sự gia tăng lớn về số ca mắc và tử vong do COVID-19. Haiti đã ghi nhận 65 ca mắc và 5 ca tử vong trong ngày 7/7, theo số liệu của Đại học Johns Hopkins, nâng tổng số ca bệnh lên 19.172 trường hợp và 467 ca tử vong. Nhưng các chuyên gia y tế đều đồng ý rằng đó chỉ là phần nổi, những con số chưa được báo cáo là rất lớn.
Stephane Doyon, đại diện Tổ chức Bác sĩ không biên giới tại Haiti cho biết, hoạt động xét nghiệm không đầy đủ đã khiến việc dự đoán diễn biến của dịch bệnh ở Haiti trở nên khó khăn. Nước này đã phát hiện hai biến thể Alpha và Gamma, trong khi đang gửi mẫu đến Mỹ để xác định có sự xuất hiện của biến thể Delta hay không.
Vận chuyển bình ôxy phục vụ cấp cứu bệnh nhân COVID-19 tại Haiti. Ảnh: Getty Images
Cùng với số ca bệnh, tỷ lệ nhập viện cũng tăng lên trong những tuần gần đây. Theo PAHO, chi nhánh tại châu Mỹ của Tổ chức Y tế Thế giới, các bệnh viện ở Haiti đang cần thêm ôxy và giường.
Bà Stephane Doyon cho rằng, những vụ bạo lực súng ống diễn ra xung quanh thủ đô đã cản trở nỗ lực của quốc gia trong việc tăng cường điều trị cho bệnh nhân COVID-19. Bệnh nhân sợ đến bệnh viện, còn với nhân viên y tế thì việc phải né tránh đạn lạc đã trở thành thường ngày.
Martissant, một khu phố ở ngoại ô Port-au-Prince, đã trở thành tâm điểm của các cuộc đấu súng giữa các băng nhóm đối thủ vào tháng trước. Tổ chức Bác sĩ Không biên giới đã buộc phải tạm dừng công việc ở đó và sơ tán nhân viên vào cuối tháng 6 sau khi trung tâm cấp cứu của họ bị hỏa hoạn. Bạo lực đã cản trở khả năng của UNICEF và các tổ chức khác trong việc cung cấp viện trợ cơ bản cho những người phải sơ tán.
Bà Doyon nói: “Chúng ta đang đối phó một đại dịch COVID, vốn không được kiểm soát và các biện pháp để kiểm soát nó là rất khó vì tình hình an ninh không cho phép triển khai các hoạt động cần thiết”.
Vụ ám sát Tổng thống Moise có thể còn khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Cuộc chiến băng đảng có thể sẽ ngày càng khốc liệt, gây khó khăn đối với các nguồn cung cấp y tế và các nguồn cung cấp khác vào nước này. Các sân bay của Haiti đã đóng cửa với hoạt động giao thông thương mại và Cộng hòa Dominica đã đóng cửa biên giới trên bộ với Haiti kể từ 7/7.
Haiti đã chìm trong các cuộc biểu tình suốt 2 năm qua. Ảnh: Reuters
Quốc gia châu Mỹ duy nhất chưa triển khai vaccine
Trong khi đó, Haiti là một trong số ít các quốc gia trên thế giới, và duy nhất ở châu Mỹ, vẫn chưa triển khai chiến dịch tiêm vaccine phòng COVID-19. Đảo quốc này nằm trong số 92 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình được cung cấp vaccine qua Sáng kiến Covax do WHO điều phối. Trong khi các quốc gia khác đã thúc đẩy chương trình tiêm chủng bất chấp nguồn cung hạn chế, Haiti vẫn chưa nhận được bất kỳ liều nào trong số gần 760.000 liều vaccine AstraZeneca được phân bổ thông qua Covax.
Đợt chuyển giao đầu tiên ban đầu dự kiến vào mùa xuân vừa qua nhưng đã bị trì hoãn sau khi Haiti bỏ lỡ hạn chót về hành chính.
Người đứng đầu Bộ Y tế Haiti, Lauré Adrien hồi tháng 4 cũng nêu quan ngại rằng nước này thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết để bảo quản vaccine đúng cách. Nhưng khi đó, “chúng tôi không ở trong tình cảnh giống ngày nay”, ông Adrien nói với tờ New Humanitarian.
Nhưng theo Paul Farmer, giáo sư Đại học Harvard, người đồng sáng lập Partners in Health, một tổ chức y tế toàn cầu hoạt động tại Haiti, chính sự do dự của chính phủ - chứ không phải của người dân Haiti - là nguyên nhân chính dẫn đến việc chậm triển khai vaccine. Và vụ ám sát Tổng thống Moise đã phơi bày lý do chính của sự trì hoãn. “Đã có quá nhiều rối loạn chính trị xảy ra trong một thời gian dài”, Giáo sư Farmer nhận xét.