Hành lang Zangezur, một tuyến đường vận tải quan trọng nối liền Azerbaijan với Nakhchivan. Ảnh: Anadolu (AA)
Nhận định với tờ Jerusalem Post (Israel) ngày 26/9, học giả và nhà bình luận về Trung Đông Mordechai Kedar cho rằng, bất đồng giữa Iran và Nga đang gia tăng xung quanh Hành lang Zangezur, một tuyến đường vận tải quan trọng nối liền Azerbaijan với Nakhchivan, một phần đất thuộc Azerbaijan. Hành lang này có ý nghĩa chiến lược quan trọng vì nó thiết lập một tuyến kết nối giữa châu Á, châu Âu, và Trung Đông. Mặc dù Nga đã công khai ủng hộ hành lang này, Iran lại phản đối mạnh mẽ, lo ngại rằng hành lang Zangezur sẽ cắt đứt mối liên hệ địa lý giữa Armenia và Iran.
Lý do Iran phản đối
Quan hệ giữa Iran và Armenia từ lâu đã được xây dựng trên nền tảng địa chính trị ổn định. Việc Iran phản đối Hành lang Zangezur không chỉ xuất phát từ những lo ngại về sự cô lập địa lý, mà còn là về lợi ích chiến lược và kinh tế. Tuyến đường này, nếu được thiết lập dưới sự kiểm soát của Azerbaijan, sẽ làm gián đoạn kết nối giữa Iran và Armenia, qua đó làm suy yếu vị thế của Tehran trong khu vực. Bộ Ngoại giao Iran từng tuyên bố rằng biên giới Iran - Armenia phải được duy trì nguyên trạng và Tehran sẽ không do dự sử dụng sức mạnh quân sự để đảm bảo điều đó.
Trên cơ sở đó, Tehran lo ngại rằng nếu Hành lang Zangezur trở thành hiện thực, điều này không chỉ làm mất đi một tuyến giao thông quan trọng mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự hiện diện của Nga và Thổ Nhĩ Kỳ tại khu vực này, từ đó làm suy yếu vai trò của Iran. Hơn nữa, việc bị cắt đứt mối liên hệ với Armenia có thể dẫn đến việc Iran mất đi một hành lang chiến lược quan trọng, qua đó ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng vận chuyển hàng hóa và hỗ trợ các đồng minh trong khu vực.
Lợi ích của Nga và Azerbaijan
Ngược lại, Nga đã công khai ủng hộ dự án Hành lang Zangezur như một cách để tăng cường ảnh hưởng của mình tại vùng Nam Caucasus và Trung Đông. Việc ủng hộ dự án này không chỉ giúp Nga tăng cường hợp tác với Azerbaijan, mà còn giúp mở rộng sự hiện diện của Moskva tại các khu vực quan trọng của Trung Đông và châu Âu.
Azerbaijan, trong khi đó, đang cân bằng giữa các lợi ích của phương Tây và Nga. Mặc dù Azerbaijan đã thể hiện ủng hộ toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine và gửi viện trợ nhân đạo cho Kiev, nhưng chính quyền của Tổng thống Ilham Aliyev vẫn duy trì mối quan hệ với Moskva.
Vì vậy, Baku duy trì một lập trường trung dung. Họ sẵn sàng hợp tác với cả phương Tây và Nga, nhưng không muốn trở thành thành viên chính thức của NATO để tránh bị cuốn vào các cuộc xung đột lớn hơn. Điều này giúp Azerbaijan giữ vững vai trò của mình như một đối tác quan trọng trong khu vực mà không làm mất lòng bất kỳ bên nào.
Gần đây, chuyến thăm của Tổng thống Nga Vladimir Putin tới Baku đã củng cố thêm quan hệ hợp tác giữa Azerbaijan và Nga. Sự ủng hộ của Nga đối với Hành lang Zangezur rõ ràng đang gây ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa Tehran và Moskva, đặc biệt khi Armenia – đối tác truyền thống của Iran – cũng bị cuốn vào vòng xoáy này.
Trong khi đó, Armenia cũng đang đối mặt với những áp lực từ cả hai phía. Việc Armenia đình chỉ tư cách thành viên của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) đã làm gia tăng căng thẳng giữa Nga và Armenia. Mặc dù mối quan hệ chính trị giữa Nga và Armenia có căng thẳng, nhưng thương mại song phương giữa hai nước lại không ngừng tăng trưởng.
Năm 2023, khối lượng thương mại giữa Nga và Armenia đã tăng gần 56%, với dự đoán sẽ đạt 14-16 tỷ USU vào cuối năm 2024. Điều này cho thấy rằng, dù có những bất đồng chính trị, quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia vẫn bền chặt, và Armenia vẫn là trung tâm cho việc lách các lệnh trừng phạt nhằm vào Nga.
Sự tăng trưởng này tạo ra một nghịch lý trong bối cảnh phương Tây đang áp đặt các lệnh trừng phạt lên Nga liên quan đến cuộc xung đột ở Ukraine, nhưng đồng thời lại cho phép Armenia tiếp tục các hoạt động thương mại với Moskva. Điều này không chỉ giúp Armenia hưởng lợi về mặt kinh tế, mà còn làm gia tăng ảnh hưởng của Nga trong khu vực.
Học giả kết luận rằng bất đồng giữa Iran và Nga xung quanh Hành lang Zangezur đã và đang làm thay đổi cục diện chính trị trong khu vực. Trong khi Moskva tìm cách củng cố vị thế của mình tại Caucasus thông qua hợp tác với Azerbaijan, Iran lại lo ngại về sự cô lập địa lý và sự suy yếu của mối liên hệ chiến lược với Armenia.