Bước ngoặt hay sai lầm chiến lược?

Được mô tả như một biện pháp “kiểm soát an ninh tạm thời” nhằm “giải phóng Gaza khỏi Hamas”, bước đi này đang làm dấy lên lo ngại sâu sắc từ cả trong nội bộ Israel lẫn cộng đồng quốc tế.

Theo kế hoạch, 5 nguyên tắc hậu chiến là giải giáp hoàn toàn Hamas, giải phóng các con tin, phi quân sự hóa Gaza, duy trì quyền kiểm soát an ninh tối cao của Israel và thiết lập một chính quyền dân sự phi Israel tại vùng đất này. Một phần quan trọng của kế hoạch là yêu cầu toàn bộ dân cư thành phố Gaza phải di tản trong vòng hai tháng, hạn chót là ngày 7/10 – tròn hai năm sau vụ tấn công bất ngờ của Hamas năm 2023. Trước đó, Israel cũng đã thiết lập “Hành lang Morag” – một dải an ninh kéo dài từ biên giới Israel qua Rafah tới Địa Trung Hải – nhằm chia cắt Gaza và kiểm soát tuyến tiếp vận.

Về mặt tuyên bố, các nhà lãnh đạo Israel khẳng định kế hoạch không nhằm mục tiêu chiếm đóng vĩnh viễn, mà hướng đến một giai đoạn chuyển tiếp – sau đó sẽ bàn giao quyền điều hành cho các lực lượng Arab “ôn hòa”. Tuy nhiên, thực tế trên chiến trường cho thấy dấu hiệu rằng chiến dịch có thể kéo dài hơn dự kiến, với cấu trúc hậu chiến chưa rõ ràng.

Trung tướng Eyal Zamir, Tổng Tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), đã cảnh báo rằng một chiến dịch chiếm đóng toàn diện có thể là sai lầm chiến lược, khiến Israel mắc kẹt trong một cuộc chiến tranh du kích không hồi kết. Ông lo ngại rằng càng lún sâu vào Gaza, khả năng rút lui càng trở nên khó khăn – cả về quân sự, chính trị lẫn đạo lý.

Gaza không phải là một vùng đất trống – mà là nơi sinh sống của hơn 2 triệu người Palestine, phần lớn là người tị nạn hoặc con cháu họ. Trong bối cảnh đó, bất kỳ hành động kiểm soát nào cũng mang theo rủi ro bị nhìn nhận như một sự áp đặt quyền lực thay vì giải phóng.

Dù Hamas đã chịu tổn thất lớn sau gần 2 năm chiến tranh, tinh thần kháng cự trong lòng dân cư Gaza vẫn hiện hữu. Đối với nhiều người Palestine, kháng chiến không chỉ là lựa chọn chính trị – mà là phản ứng sinh tồn khi không có con đường nào khác. Nếu thiếu một lộ trình chính trị đi kèm, chiến dịch quân sự có thể trở thành mồi lửa cho một vòng xoáy bạo lực mới.

Theo Tiến sĩ Sara Roy thuộc Đại học Harvard (Mỹ), bất kỳ kế hoạch hậu chiến nào không đặt người Palestine vào trung tâm, không tạo điều kiện cho họ tham gia định hình tương lai của chính họ, đều sẽ thất bại. Đơn giản vì nó không thể có được sự chính danh – điều kiện tiên quyết cho bất kỳ tiến trình tái thiết nào.

Ngay trong lòng Israel, sự rạn nứt đã xuất hiện. Các gia đình con tin – từng là chỗ dựa đạo lý cho chính phủ – nay trở thành những tiếng nói phản đối mạnh mẽ. Những cuộc biểu tình rầm rộ hằng tuần ở Tel Aviv và Jerusalem, những dòng khẩu hiệu như “Đưa họ về – ngay bây giờ”, cho thấy nỗi lo an nguy cho các con tin đã vượt lên trên các mục tiêu quân sự dài hạn.

Lực lượng quân dự bị – vốn được ca ngợi như xương sống của quốc phòng Israel – cũng bày tỏ hoài nghi. Nhiều người không còn cảm thấy đang bảo vệ đất nước, mà đang bị cuốn vào một cuộc xung đột không có lối thoát rõ ràng. Cảm giác bị đẩy vào một “cuộc chiến không phải của mình” đang âm ỉ lan rộng trong tầng lớp binh sĩ và dân thường.

Binh sĩ Israel sẽ không còn được nhìn nhận là người giải phóng, mà là những kẻ chiếm đóng. Mỗi con hẻm, mỗi ngõ ngách ở Gaza có thể biến thành một chiến tuyến. Ngày càng nhiều binh sĩ Israel bỏ mạng tại chiến trường Gaza, gây phản ứng tức giận trong người dân. Càng thêm những túi thi thể binh sĩ được đưa về quê nhà, sự ủng hộ trong dân chúng Israel sẽ ngày càng suy sụp, hình ảnh quốc gia trong mắt cộng đồng quốc tế cũng sa sút.

Theo nhà phân tích quân sự Amos Harel (báo Haaretz), một khi mục tiêu chiến tranh không còn rõ ràng, niềm tin vào chính phủ và quân đội cũng suy giảm. Và khi binh sĩ không còn tin vào sứ mệnh của mình, thì sức mạnh chiến đấu cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Giáo sư Esteban Klor, chuyên gia kinh tế hàng đầu tại Đại học Hebrew ở Jerusalem, đánh giá kế hoạch chiếm đóng Gaza có thể khiến Israel thiệt hại đến 100 tỷ shekel – tương đương gần 30 tỷ USD – chiếm khoảng 5% GDP. Trong đó bao gồm cả chi phí quân sự, tái thiết, hỗ trợ dân cư, cũng như tổn thất từ việc đầu tư và xuất khẩu bị sụt giảm.

Israel đang tài trợ cho cuộc chiến thông qua vay mượn, khiến nợ công tăng vọt, từ 60% lên 70% GDP. Lãi vay hằng năm hiện lên đến 17,7 tỷ USD – con số khổng lồ cho một nền kinh tế đang suy giảm. Nếu kế hoạch chiếm đóng Gaza được thực hiện, Israel sẽ buộc phải tăng thuế hoặc cắt giảm các dịch vụ xã hội quan trọng như giáo dục và y tế.

Thêm vào đó là nguy cơ bị tẩy chay kinh tế từ các thị trường lớn như châu Âu. Quỹ đầu tư quốc gia Na Uy đã tuyên bố rút khỏi hàng chục công ty Israel. Nếu xu hướng đó lan rộng, Israel có thể rơi vào khủng hoảng đầu tư, giảm tăng trưởng GDP thêm 2–3 điểm phần trăm – tương đương 60 tỷ shekel.
Làn sóng chỉ trích Israel ngày càng lan rộng. Đồng minh truyền thống Đức đã công bố lệnh cấm vận vũ khí, chấm dứt chuỗi hỗ trợ vũ khí trị giá hàng trăm triệu USD mỗi năm. Đây là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ rằng sự kiên nhẫn của phương Tây đang cạn kiệt.

Ngay tại Mỹ – đồng minh thân cận nhất, nhiều nghị sĩ kêu gọi “xem xét lại” chính sách viện trợ không điều kiện hoặc công khai chỉ trích các chiến dịch quân sự tại Gaza. Dư luận Mỹ – đặc biệt là thế hệ trẻ – ngày càng có quan điểm phê phán hơn với chính sách hiện tại của Israel.

Tiến sĩ Rashid Khalidi, Đại học Columbia, nhận định: “Nếu Israel tiếp tục bỏ qua các áp lực quốc tế và lựa chọn con đường đối đầu quân sự đơn phương, họ sẽ không chỉ thua về mặt đạo lý – mà còn đánh mất sự hậu thuẫn cần thiết để tồn tại trong môi trường địa chính trị mới”.

Bối cảnh chính trị nội bộ Israel cũng đang vô cùng phức tạp. Liên minh cầm quyền hiện tại phụ thuộc nhiều vào các đảng phái cực hữu và tôn giáo, vốn chủ trương không khoan nhượng. Điều này khiến chính phủ rơi vào thế bị ràng buộc: bất kỳ nỗ lực nào nhằm đàm phán, nhượng bộ hay xuống thang đều có thể bị xem là “phản bội” hoặc “yếu đuối”.

Cuộc đình công lớn do các gia đình con tin khởi xướng dự kiến diễn ra ngày 17/8 tới với sự tham gia của các trường đại học và doanh nghiệp lớn, có thể trở thành bước ngoặt xã hội quan trọng. Khi các tầng lớp tri thức, công nghệ và học thuật bắt đầu đồng lòng lên tiếng, áp lực đối với chính phủ sẽ không chỉ còn là chuyện đường phố – mà là thách thức chiến lược từ chính nội lực quốc gia.

Không ai phủ nhận những mối đe dọa an ninh mà Israel đang đối mặt. Tuy nhiên, trong mọi cuộc xung đột kéo dài, câu hỏi quan trọng nhất vẫn là: "Sau chiến thắng quân sự, điều gì sẽ đến tiếp theo?" Nếu không có một tầm nhìn chính trị thực sự, nếu không có những cuộc đối thoại mở để tìm ra giải pháp dài hạn cho cả người Israel lẫn người Palestine, thì bất kỳ kế hoạch chiếm đóng nào – dù được ngụy trang khéo léo – cũng khó tránh khỏi trả giá đắt về người, của, và niềm tin.

Trao đổi với phóng viên TTXVN, cựu Bộ trưởng Tư pháp Israel Yossi Beilin nhấn mạnh: "Bài học lớn nhất là phải nỗ lực hiểu quan điểm của phía bên kia. Không cần chấp nhận toàn bộ câu chuyện của họ, nhưng phải hiểu động cơ, nỗi đau, khát vọng của họ. Cả Israel và Palestine đều chưa làm đủ điều này". Theo ông, trong đàm phán, đừng chỉ đưa ra “lằn ranh đỏ” rồi bỏ đi nếu không đạt được, mà phải tìm ra điều gì là thiết yếu nhất, và xem liệu hai bên có thể cùng đạt được phần lớn mục tiêu của nhau hay không. 

Giáo sư Avi Shlaim, chuyên gia về lịch sử Trung Đông tại Đại học Oxford, nêu rõ: “Không có ví dụ lịch sử nào cho thấy một cuộc chiếm đóng quân sự có thể mang lại hòa bình lâu dài nếu không đi kèm giải pháp chính trị. Gaza không phải là một khối u cần cắt bỏ mà là một hệ sinh thái chính trị-phức tạp cần được đối thoại và thấu hiểu”.

Gaza không chỉ là một vùng đất – mà là vết thương của cả khu vực. Và trong vết thương đó, mọi hành động đều để lại dấu ấn lâu dài – không chỉ cho hiện tại, mà còn cả thế hệ mai sau.