Xe tăng do Serbia sản xuất. Ảnh: DW
Súng cối và mìn của Serbia, do một tay buôn vũ khí bí ẩn rao bán, được cho là đang nhằm hướng Bangladesh trên chiếc máy bay Ukraine rơi ở Hy Lạp. Nghe giống như kịch bản của một bộ phim hành động. Nhưng đây là thực tế.
Theo trang DW (Đức), vào khuya ngày 16/7/2022, một chiếc máy bay vận tải Antonov An-12 của Ukraine đã rơi gần thành phố Kavala, phía đông bắc Hy Lạp, khiến cả 8 thành viên đoàn bay Ukraine thiệt mạng. Chiếc máy bay đã cất cánh từ thành phố Nis, miền nam Serbia, mang theo 11,5 tấn đạn cối và mìn do Serbia sản xuất.
Người đứng sau thương vụ vũ khí này được cho là Slobodan Tesic, một trong những nhà buôn vũ khí lớn nhất ở khu vực Balkan, cái tên đã hiện diện lâu dài trong danh sách trừng phạt của Mỹ. Điểm đến chính thức của số đạn dược trên là Bangladesh.
Phi công đã báo cáo sự cố động cơ không bao lâu sau khi cất cánh, khi đang bay trên vùng phía bắc biển Aegean. Không thể hạ cánh khẩn cấp được nữa, vụ tai nạn xảy ra gần Kavala quá kinh hoàng, thậm chí ngày hôm sau đạn dược vẫn tiếp tục phát nổ.
Lính cứu hoả tham gia dập lửa trong vụ tai nạn máy bay ở Hy Lạp đêm 16/7. Ảnh: DW
Nhà sản xuất vũ khí lớn nhất khu vực
Vụ tai nạn đã ảnh hưởng đến mối quan hệ ngoại giao giữa Hy Lạp với Serbia, và Hy Lạp với Ukraine. Chính phủ Hy Lạp rõ ràng đã không biết về thứ hàng hóa nhạy cảm bay qua không phận và đã giận dữ trước vụ việc.
Thảm kịch cũng thu hút sự chú ý đến ngành công nghiệp vũ khí của Serbia, vốn bị phủ bóng bởi những cáo buộc liên quan đến nạn tham nhũng và xuất khẩu bất hợp pháp.
Serbia là một trong những nhà sản xuất vũ khí lớn nhất và quan trọng nhất ở Trung Âu, với truyền thống từ thời Nam Tư. Gần như hoàn toàn thuộc sở hữu nhà nước, ngành công nghiệp này là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế.
Serbia có thể cung cấp gần như tất cả mọi loại vũ khí, từ súng ngắn và mìn đến pháo và xe tăng, thậm chí cả hệ thống tên lửa, máy bay không người lái, máy bay chiến đấu và thiết bị điện tử như radar.
Bộ Quốc phòng Serbia ước tính tổng giá trị xuất khẩu vũ khí của nước này trong năm 2020 vào khoảng 600 triệu USD, chiếm khoảng 3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Serbia trong năm.
Serbia cung cấp đủ loại vũ khí cho nhiều khách hàng trên khắp thế giới. Ảnh: AFP/Getty Images
Vũ khí tuồn đến các khu vực xung đột
Những khách hàng mua vũ khí và thiết bị quân sự quan trọng nhất của Serbia là Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, CH Síp, Mỹ, Bulgaria và Saudi Arabia. Nhà khoa học chính trị Vuk Vuksanovic thuộc Trung tâm Chính sách An ninh Belgrade cho biết khách hàng của Serbia trải rộng khắp thế giới và ngành công nghiệp này không kén chọn đối tượng họ bán vũ khí.
"Serbia thực sự muốn tối đa hoá số tiền thu được từ ngành công nghiệp này. Tuy nhiên, lằn ranh đỏ là các quốc gia khách hàng phải không chịu các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc và không được xảy ra xung đột vũ trang”, ông Vuksanovic nói.
Tuy nhiên, ông cũng cho biết Serbia "không phải lúc nào cũng tuân theo những quy tắc này."
Trên thực tế, trong hai thập kỷ qua, vũ khí của Serbia đã đổ tới các khu vực chiến tranh và xung đột, thậm chí tới cả quốc gia đang bị cấm vận vũ khí.
Vào mùa thu năm 2019, có thông tin tiết lộ rằng vũ khí của Serbia đã lọt vào tay các chiến binh Hồi giáo ở Yemen. Vào mùa hè năm 2020, quân đội Azerbaijan phát hiện ra vũ khí của Serbia đã được bán cho Armenia và đổ bộ vào khu vực tranh chấp Nagorno-Karabakh. Và vào tháng 2 năm nay, một mạng lưới các nhà báo điều tra của Serbia đã phát hiện ra rằng vũ khí do nước này sản xuất đã được chuyển đến Myanmar sau cuộc đảo chính quân sự vào tháng 2/2021.
Người liên tục bị nhắc tên liên quan đến các vụ buôn bán vũ khí bất hợp pháp ở Serbia là Slobodan Tesic. Người đàn ông 64 tuổi này đã kinh doanh vũ khí ở Balkan trong nhiều thập kỷ. Từ năm 2003 đến 2013, ông ta nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ vì đã giao vũ khí trái phép cho Liberia. Vào tháng 12/2017, các lệnh trừng phạt một lần nữa được áp dụng đối với Tesic vì nhiều giao dịch vũ khí bất hợp pháp và vẫn có hiệu lực cho đến ngày nay. Giới chức Mỹ coi Tesic là kẻ buôn bán vũ khí và đạn dược lớn nhất ở Balkan.
Tesic cũng là trung tâm của nhiều vụ tham nhũng trong ngành công nghiệp vũ khí Serbia, bao gồm cả vụ bê bối xuất khẩu Krusik, được đưa ra ánh sáng vào mùa thu 2019. Các công ty của Tesic được cho là đã mua các sản phẩm từ nhà sản xuất vũ khí nhà nước Krusik dưới giá thị trường, sau đó bán chúng với giá cao hơn nhiều ở nước ngoài - mặc dù công ty nhà nước Yugoimport SDPR chịu trách nhiệm quản lý các giao dịch vũ khí quốc tế của Serbia.
Tổng thống Serbia, Aleksander Vucic xem trưng bày vũ khí do Serbia sản xuất. Ảnh: DW
Không có gì ngạc nhiên khi tên của Tesic nổi lên liên quan đến vụ giao vũ khí cho Bangladesh và tai nạn máy bay ở Hy Lạp. Ông ta được cho là đứng sau Valir DOO, công ty chịu trách nhiệm chính thức cho thương vụ này. Tesic đã không đưa ra bất kỳ phát ngôn công khai nào về các sự kiện hoặc các cáo buộc chống lại ông ta.
Nỗ lực cân bằng của Belgrade
Cũng có suy đoán về việc lô vũ khí trong vụ tại nạn không thực sự dành cho Bangladesh mà dành cho Ukraine. Nhưng cả Bộ Quốc phòng Serbia và người quản lý của công ty Ukraine Meridian, công ty sở hữu chiếc máy bay bị bắn rơi, đều phủ nhận điều này.
Dù vậy, chuyên gia Vuksanovic tin rằng những câu hỏi quan trọng vẫn đang bỏ ngỏ. Ông nói: “Công chúng đang thắc mắc tại sao một máy bay Ukraine lại vận chuyển vũ khí của Serbia, trong khi một cuộc xung đột lớn đang diễn ra trên lãnh thổ Ukraine”.
Nhà khoa học chính trị coi vụ này là một biểu hiện cho chính sách "bập bênh" của Belgrade, cố gắng cân bằng giữa các cường quốc quốc tế lớn khác nhau.
Ông nói: “Điều này có nghĩa, một mặt là vũ khí bí mật cho Ukraine để làm hài lòng phương Tây. Mặt khác, Serbia đang nhượng bộ Nga. Tất cả những điều này là ứng xử của giới tinh hoa ở Belgrade, họ cân bằng giữa các cường quốc quốc tế khác nhau vì lợi ích của mình. Với Serbia, câu hỏi bây giờ là liệu những chính sách này có sụp đổ vào một thời điểm nào đó do một trong những cường quốc đó nổi giận”.