G20 thời Trump: Từ hợp tác đa phương sang ngoại giao giao dịch

Theo nhận định của các chuyên gia Stewart Patrick và Gustavo Romero thuộc Chương trình Trật tự và Thể chế Toàn cầu của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (carnegieendowment.org), trong 4 năm qua, các nền kinh tế mới nổi của G20 đã sử dụng quyền chủ tịch luân phiên để thiết lập một chương trình nghị sự chưa từng có. Với Mỹ hiện đang nắm quyền, điều đó sắp sửa thay đổi mạnh mẽ.

Cụ thể, đầu tháng này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) khi Mỹ chính thức đảm nhận chức chủ tịch luân phiên từ Nam Phi. Sau 4 năm liên tiếp nằm dưới sự dẫn dắt của các cường quốc Nam bán cầu, G20 đang đứng trước một cuộc đại tu về bản chất: từ một diễn đàn đa phương ưu tiên phát triển toàn diện sang một tầm nhìn quốc gia hẹp hơn theo định hướng "Nước Mỹ trên hết".

Di sản 4 năm của "Nam bán cầu"

Giai đoạn từ năm 2021 đến 2024 chứng kiến sự trỗi dậy chưa từng có của các nền kinh tế mới nổi trong vai trò dẫn dắt G20. Chuỗi chủ tịch gồm Indonesia, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi đã tạo ra một sự liên tục mang tính lịch sử, đưa những mối quan ngại của các nước đang phát triển vào trung tâm của chương trình nghị sự toàn cầu.

Theo đánh giá, nhiệm kỳ của các quốc gia này đã đạt được những thành tựu mang tính bước ngoặt:

Mở rộng đại diện: Ấn Độ đã thúc đẩy việc đưa Liên minh châu Phi trở thành thành viên thường trực vào năm 2023, nâng mức bao phủ dân số thế giới của G20 từ 65% lên 80%.

Cải cách tài chính: Indonesia và Ấn Độ nhấn mạnh vào việc tăng cường các ngân hàng phát triển đa phương. Brazil và Nam Phi tập trung vào việc tái cấu trúc nợ công và cải cách các thể chế tài chính quốc tế để hỗ trợ các quốc gia có không gian tài chính bị thu hẹp.

Tiếp cận khí hậu mới: Thay vì coi biến đổi khí hậu chỉ là vấn đề quy định khí thải, nhóm bốn nước chủ nhà trên đã định nghĩa lại đây là một "thách thức phát triển", ưu tiên tài chính khí hậu và quá trình chuyển đổi công bằng.

An sinh xã hội: Các sáng kiến như Liên minh Toàn cầu chống nạn đói và nghèo đói (Brazil khởi xướng) và các báo cáo về bất bình đẳng kinh tế (Nam Phi thực hiện) đã trở thành các cuộc thảo luận cốt lõi.

Tuy nhiên, sự mở rộng này cũng đi kèm với sự phức tạp. Các bế tắc địa chính trị, đặc biệt là xung đột Nga - Ukraine và cạnh tranh Mỹ - Trung, đã biến G20 thành một "bức tranh thu nhỏ" của những rạn nứt toàn cầu. Tuyên bố Bali năm 2022 là minh chứng điển hình khi ghi nhận sự tồn tại của "các quan điểm và đánh giá khác nhau" thay vì một sự đồng thuận tuyệt đối.

Hội nghị Johannesburg và sự vắng bóng của Mỹ

Hội nghị thượng đỉnh tháng 11/2025 tại Johannesburg (Nam Phi) được coi là khúc dạo đầu cho sự thay đổi mạnh mẽ sắp tới. Lần đầu tiên trong lịch sử G20, Mỹ không cử phái đoàn quốc gia tham dự. Tổng thống Donald Trump tẩy chay cuộc họp, bác bỏ các chủ đề về biến đổi khí hậu và công bằng xã hội mà Washington gọi là "chống Mỹ".

Bất chấp nỗ lực của Mỹ nhằm ngăn cản sự đồng thuận từ hậu trường, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã thành công trong việc thông qua tuyên bố chung 122 điểm với sự ủng hộ của tất cả thành viên, ngoại trừ Mỹ và Argentina. Ngoại trưởng Nam Phi Ronald Lamola khẳng định: "G20 nên gửi một thông điệp rõ ràng rằng thế giới có thể tiếp tục tiến lên dù có hay không có Mỹ".

Bước chuyển mình sang "nước Mỹ trên hết"

Khi vai trò chủ tịch chính thức thuộc về Washington, chương trình nghị sự của G20 được dự báo sẽ bị thu hẹp đáng kể. Chính quyền Trump đã phát đi tín hiệu về một nhiệm kỳ "trở về với những nguyên tắc cơ bản", tập trung vào: Tăng trưởng kinh tế thuần túy, bãi bỏ quy định, an ninh năng lượng và công nghệ.

Ngay khi tiếp quản trang web G20.org, chủ tịch mới đã xóa sạch dữ liệu của các nhiệm kỳ trước, thay thế bằng biểu tượng "G20 Miami 2026". Đặc biệt, tuyên bố loại Nam Phi khỏi hội nghị thượng đỉnh năm tới và thay thế bằng Ba Lan của ông Trump đang gây ra những lo ngại về việc vi phạm các quy tắc ngoại giao và phá vỡ tính liên tục của thể chế.

Các chuyên gia Stewart Patrick và Gustavo Romero thuộc Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế nhận định rằng, G20 năm 2026 sẽ đặc trưng bởi "ngoại giao giao dịch" và các mối đe dọa áp thuế. Những lĩnh vực như khủng hoảng khí hậu, thuế doanh nghiệp và tài chính quốc tế có nguy cơ biến mất khỏi bàn nghị sự chính thức.

Những điểm giao thoa hiếm hoi

Dù có sự đoạn tuyệt về mặt hình thức, một số lĩnh vực vẫn có khả năng chứng kiến sự hội tụ lợi ích âm thầm:

Tái cấu trúc nợ: Cả Washington và các nước Nam bán cầu đều mong muốn quy trình giảm nợ nhanh chóng và hiệu quả hơn để ổn định kinh tế toàn cầu.

Khoáng sản thiết yếu: Trong khi Nam Phi tiếp cận vấn đề này để phát triển công nghiệp nội địa, Mỹ lại quan tâm dưới góc độ an ninh chuỗi cung ứng và cạnh tranh với Trung Quốc. Dù mục tiêu khác nhau, đích đến về một hệ sinh thái khoáng sản đa dạng có thể là điểm chung cho các giải pháp sáng tạo.

Trước sự xoay trục của Mỹ, các liên minh "đa phương nhỏ" đang dần hình thành để lấp đầy khoảng trống. Có thể thấy G20 từng là một "ủy ban xử lý khủng hoảng" cực kỳ hiệu quả vào năm 2008, nhưng hiện nay đang vật lộn để duy trì vai trò điều hành kinh tế toàn cầu. Thách thức lớn nhất đối với G20 dưới sự lãnh đạo của Mỹ không chỉ là những bất đồng về ý thức hệ, mà là nguy cơ phân mảnh và mất lòng tin. Như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận xét, G20 có thể đang "đi đến cuối một chu kỳ". Diễn đàn này có thể tồn tại khi sự thu hẹp chương trình nghị sự trở thành sự chối bỏ các cam kết chung vẫn là một câu hỏi chưa có lời đáp.