Giảm phát thải xe diesel: Giải pháp cần đồng bộ và quyết liệt

Đóng góp lớn vào phát thải đô thị

Tại hội thảo "Giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông sử dụng động cơ diesel: Thực trạng và giải pháp tại các thành phố lớn ở Việt Nam", do Viện Dầu khí Việt Nam (VPI) và Tổng Công ty Phân bón và Hoá chất Dầu khí (PVFCCo Phú Mỹ), hai đơn vị thành viên của Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) tổ chức vào ngày 27/10 tại Hà Nội, nhiều đại biểu chỉ ra rằng với hiệu suất cao và chi phí vận hành tối ưu, động cơ diesel vẫn là lựa chọn phổ biến cho các hệ thống cần công suất lớn. Tuy nhiên, động cơ diesel cũng là nguồn phát thải khí NOx (Oxit Nitơ) - một loại khí độc hại gây tác động tiêu cực đến hệ hô hấp con người, thúc đẩy sự hình thành bụi mịn PM và ozone mặt đất, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng và thảm thực vật.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương-Viện Dầu khí Việt Nam (VPI), phương tiện sử dụng dầu diesel đang đóng góp lớn vào phát thải đô thị, gây ô nhiễm môi trường. Tại các nước EU, giao thông đường bộ đóng góp 50% phát thải NOx và bụi mịn PM, trong đó, 80% đến từ phương tiện sử dụng diesel. Tại Trung Quốc, xe diesel đóng góp 70% lượng NOx và 90% lượng PM từ tất cả các loại xe ô tô.

Đáng chú ý, khoảng 70% tổng nguy cơ ung thư liên quan đến chất độc trong không khí tại California (Mỹ) là do PM từ diesel trong khi NOx là tiền chất chính tạo thành PM 2.5 và ozone. Tại Việt Nam,  các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh cũng đang đối mặt với vấn nạn ô nhiễm NOx và bụi mịn. Vì vậy, việc giảm phát thải từ phương tiện diesel là rất quan trọng giúp giảm ô nhiễm môi trường, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương nhấn mạnh.

Cùng quan điểm này, Tiến sĩ Hoàng Hải, Cục Môi trường Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, ô nhiễm không khí là vấn đề hiện hữu của Việt Nam, trong đó trọng tâm là khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc (Hà Nội và các tỉnh lân cận) và khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam (Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận). Từ kinh nghiệm của các nước trong khu vực, nhất là tại Bắc Kinh, Trung Quốc, việc kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông vẫn là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí trong tương lai.

Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương, Viện Dầu khí Việt Nam (VPI) cho biết, để giải quyết bài toán môi trường do khí thải NOx gây ra, các quốc gia có tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt như Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc…đang áp dụng rộng rãi giải pháp sử dụng bộ lọc SCR với dung dịch DEF/Adblue, được trang bị trên hầu hết các phương tiện động cơ diesel hiện đại nhằm khử NOx từ các động cơ diesel.

Cũng theo Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương, với tiêu chuẩn khí thải Euro 5-6 và EPA 2010 yêu cầu giảm NOx 80-90%, giải pháp SCR + DEF đang là lựa chọn tối ưu nhất hiện nay bởi không chỉ giúp giảm 70-95% Nox mà còn giúp cải thiện hiệu suất động cơ thêm 3-5%, giúp tiết kiệm nhiên liệu từ 3-6% cũng như giúp tăng tuổi thọ phương tiện diesel.

Tại Việt Nam, từ tháng 6/2025, PVFCCo-Phú Mỹ  đã chính thức đưa ra thị trường sản phẩm DEF Phú Mỹ Xanh với hàm lượng 32,5% ure và 67,5% nước khử khoáng.

Ông Vũ An, Phó Tổng Giám đốc PVFCCo-Phú Mỹ cho biết việc sản xuất dung dịch DEF Phú Mỹ Xanh nằm trong chuỗi giá trị ure của doanh nghiệp. Hiện nhà máy đạm Phú Mỹ đang sản xuất hơn 800 nghìn tấn ure/năm nên PVFCCo Phú Mỹ chủ động được các nguyên liệu sản xuất đầu vào cũng như có các lợi thế về giá thành sản xuất. Thêm vào đó, sản phẩm DEF Phú Mỹ Xanh có độ tinh khiết cao hơn các sản phẩm cùng loại trên thị trường được sản xuất từ nguyên liệu ure hạt.

Tuy nhiên, cho dù đạt tiêu chuẩn quốc tế ISO 22241 về độ tinh khiết cao hơn so với hầu hết các sản phẩm cùng loại trên thị trường nhưng việc tiếp cận với người tiêu dùng vẫn khó khăn. Nguyên nhân là do Việt Nam chưa có quy định bắt buộc sử dụng DEF, trong khi nhận thức của các đơn vị kinh doanh vận tải và người vận hành xe về tác hại của khí NOx đối với môi trường, sức khỏe và các bộ phận của xe còn hạn chế.

Bên cạnh đó, hệ thống phân phối và hạ tầng tiếp nạp chưa đồng bộ, thị trường chưa hình thành quy mô lớn cũng là 1 trở ngại cho các đơn vị tiên phong trong kinh doanh dung dịch khử NOx. Ngoài ra, một số cá nhân và đơn vị kinh doanh vận tải e ngại phải trả thêm chi phí định kỳ cho dung dịch xử lý NOx cho dù việc sử dụng DEF/Adblue chỉ tương đương khoảng 3–5% nhiên liệu diesel tiêu thụ trong khi lợi ích mang lại không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp kéo dài tuổi thọ các bộ phận xe, nâng cao hiệu suất nhiệt, tiết kiệm nhiên liệu, ông Vũ An cho biết

Cần các giải pháp đồng bộ

Theo Tiến sĩ Hoàng Hải, Cục Môi trường-Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lộ trình kiểm soát khí thải đang được Việt Nam đẩy mạnh. Theo lộ trình quy định tại Quyết định 49/2011/QĐ-TTg ngày 1/9/2011, các phương tiện sản xuất trong nước và nhập khẩu từ năm 2017-2021 sẽ phải áp dụng bắt buộc tiêu chuẩn khí thải Euro 3 từ ngày 1/1/2026; áp dụng bắt buộc tiêu chuẩn khí thải Euro 4 từ ngày 1/1/2027 tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Với ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước và nhập khẩu mới vào Việt Nam từ năm 2022, áp dụng bắt buộc tiêu chuẩn khí thải Euro 4 từ ngày 1/1/2026; áp dụng tiêu chuẩn Euro 5 từ 1/1/2028 tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh; áp dụng tiêu chuẩn Euro 5  từ 1/1/2032 trên toàn quốc.

Với lộ trình kiểm soát khí thải như vậy, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam cần có thêm các giải pháp đồng bộ đi kèm bên cạnh việc có các chính sách hỗ trợ giúp doanh nghiệp trong nước chủ động sản xuất dung dịch DEF khử khí thải NOx. 

Theo Tiến sĩ Hoàng Hải, các nước EU, Nhật Bản đang áp dụng giải pháp kiểm soát chất lượng khí thải ô tô đang lưu hành định kỳ tại các cơ sở kiểm định đồng thời giám sát thực tế trên đường, trong đó phương tiện diesel được kiểm tra khí thải giới hạn độ khói.

Tại Trung Quốc, bên cạnh việc kiểm tra khí thải định kỳ với phương tiện, một số thành phố lớn ở Trung Quốc còn thực hiện giám sát khí thải ô tô hạng nặng bằng hệ thống cảm biến trên đường, nếu nồng độ khí thải vượt quá giới hạn cho phép 2 lần trong 6 tháng sẽ phải kiểm tra bảo dưỡng. Đặc biệt, việc áp dụng hệ thống chẩn đoán khí thải OBD từ xa nghiêm ngặt đã giúp giám sát việc tuân thủ các tiêu chuẩn về khí thải, từ đó giúp giảm đáng kể lượng khí NOx từ xe diesel hạng nặng tại Thủ đô Bắc Kinh. Với các giải pháp đồng bộ này, nồng độ khí thải NO2 tại Bắc Kinh đã giảm 43% từ năm 2017 đến 2020.

Đại diện của Hiệp hội các nhà Sản xuất Ô tô Việt Nam (VAMA) cho biết một số dòng xe như Ford transit, Ford Everest sản xuất mới sau năm 2022 đã được thiết kế sẵn bộ xử lý SCR kèm bình đổ dung dịch Adblue/DEF để khử khí thải NOx, đồng thời có phần mềm quản lý dung dịch khử khí thải tương thích kết nối với phần mềm OBD trên xe. Tuy nhiên, nhiều phương tiện giao thông động cơ diesel tiêu chuẩn mức 2 đang lưu hành tại Việt Nam lại không có bộ xử lý SCR+ Adblue/DEF. Trong khi đó, cơ quan đăng kiểm đều test khí thải nhưng chỉ có 1 mức duy nhất và hơi thấp.

Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 85:2025/BNNMT về khí thải đối với ô tô tham gia giao thông đường bộ với 5 mức phát thải. Tuy nhiên, dự thảo lộ trình thực hiện cụ thể mới chỉ được trình lên cơ quan có thẩm quyền xem xét, vẫn chưa được thông qua.

Cũng theo đại diện VAMA, mặc dù Thái Lan áp dụng tiêu chuẩn khí thải Euro 5 chỉ mới từ đầu năm 2025, tức là chậm hơn Việt Nam nhưng khi áp dụng tiêu chuẩn này, Thái Lan mặc định bỏ hết các loại nhiên liệu không đáp ứng tiêu chuẩn Euro 5. Tuy nhiên tại Việt Nam dầu diesel vẫn tồn tại cả dầu diesel II và diesel V. "Đây là vấn đề lợi bất cập hại và chúng tôi mong muốn việc cung ứng nhiên liệu mức V được đồng bộ trên toàn quốc bởi xe sạch, nhiên liệu sạch thì môi trường sạch".

Về phía Petrovietnam, Phó Tổng Giám đốc Lê Xuân Huyên cho rằng Quyết định số 49/2011/QĐ-TTg ngày 1/9/2011 "về việc quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối với xe ô tô, xe mô tô hai bánh sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới" chưa công bằng giữa doanh nghiệp sản xuất ô tô và doanh nghiệp sản xuất nhiên liệu bởi nếu xe động cơ diesel đạt chuẩn Euro V với bộ lọc SCR+DEF/Adblue thì dù nhiên liệu có thể chưa đạt chuẩn Euro V sẽ vẫn khử được khí thải và không ảnh hưởng nhiều đến môi trường. Bên cạnh đó, chính sách tiêu chuẩn khí thải cần phải phù hợp với lộ trình nâng cấp mở rộng của nhà máy lọc dầu Dung Quất (dự kiến vào cuối năm 2028) cũng như phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại của Việt Nam.

Để thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm, Phó Tổng Giám đốc PVFCCo Vũ An cho biết Tổng Công ty sẽ tăng cường hợp tác với Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PVOIL) triển khai các trạm tiếp nạp DEF Phú Mỹ Xanh tại các cây xăng PVOIL nhằm tạo sự tiện lợi cho người dùng. Tới đây, PVFCCo sẽ hợp tác với Tập đoàn Xăng Dầu Việt Nam (Petrolimex) với hạ tầng phân phối xăng dầu lớn nhất cả nước để đưa sản phẩm DEF Phú Mỹ Xanh bảo vệ môi trường đến gần hơn với người tiêu dùng. Ngoài ra, PVFCCo cũng cung cấp đa dạng nhiều lựa chọn dung tích đóng gói cho nhiều tệp khác hàng như can 10l, 20l, IBC tank, hay ISO tank… với giá thành cạnh tranh.

Tuy nhiên, bên cạnh nỗ lực của các doanh nghiệp, các đại biểu tham dự hội thảo đều nhất trí việc bắt buộc thực hiện các tiêu chuẩn khí thải cũng như có chế tài giám sát việc tuân thủ quy định tiêu chuẩn khí thải là thực sự cần thiết. Thực tế là việc sử dụng các động cơ diesel cũ hoặc tình trạng vô hiệu hoá bộ xử lý xúc tác SCR+DEF/Adblue đang gây ra ô nhiễm môi trường rất lớn tại các thành phố lớn.

Hiệp hội Xăng Dầu Việt Nam đề nghị bên cạnh việc tăng cường truyền thông với sự tham gia của các nhà khoa học để chủ phương tiện giao thông động cơ diesel bắt buộc phải sử dụng dung dịch DEF khử khí thải NOx, cơ quan quản lý như cơ quan đăng kiểm phải vào cuộc tích cực trong kiểm soát khí thải phương tiện, nhất là xe động cơ diesel.