Kiểm soát 'điểm nóng' ô nhiễm môi trường - Bài 1: Dễ phát sinh 'điểm nóng'

“Điểm nóng” môi trường phát sinh chủ yếu do nước thải sản xuất, sinh hoạt không qua xử lý hoặc khí thải không được kiểm soát, xả trực tiếp vào môi trường từ các cơ sở sản xuất kinh doanh, dịch vụ, cụm công nghiệp, làng nghề; việc lưu giữ, vận chuyển, xả thải, chôn lấp chất thải rắn không hợp vệ sinh, không đúng quy định; một số nhà máy xử lý rác đã và đang hoạt động vượt quá công suất thiết kế, lượng rác xử lý tồn đọng quá nhiều gây mùi hôi thối… gây nhiều bức xúc cho người dân.  

Nhiều nguy cơ tiềm ẩn

Hiện có nhiều nguy cơ tiềm ẩn, dễ phát sinh “điểm nóng” về ô nhiễm môi trường, nếu không có biện pháp phòng ngừa, thường xuyên kiểm soát, xử lý kịp thời.

Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, trên cả nước hiện có 283 khu công nghiệp, 615 cụm công nghiệp với hơn 550.000 m3 nước thải/ngày đêm, nhưng đáng nói là trong đó chỉ có hơn 5% có hệ thống xử lý nước thải tập trung.

Trong số hơn 500.000 cơ sở sản xuất có nhiều loại hình sản xuất ô nhiễm môi trường, công nghệ sản xuất lạc hậu. Trên 5.000 doanh nghiệp khai thác khoáng sản, vật liệu xây dựng; hơn 4.500 làng nghề; hơn 13.500 cơ sở y tế hàng ngày phát sinh trên 47 tấn chất thải nguy hại và 125.000 m3 nước thải y tế; 787 đô thị với 3.000.000 m3 nước thải ngày/đêm nhưng hầu hết chưa được xử lý. Có gần 43 triệu mô tô và trên hai triệu ô tô đang lưu hành.

Hàng năm, trên cả nước sử dụng hơn 100 nghìn tấn hoá chất bảo vệ thực vật; phát sinh hơn 23 triệu tấn rác thải sinh hoạt, hơn bảy triệu tấn chất thải rắn công nghiệp, hơn 630 nghìn tấn chất thải nguy hại. Hiện có 458 bãi chôn lấp rác thải, trong đó có 337 bãi chôn lấp không hợp vệ sinh.

Mỗi năm, có hơn 2.000 dự án đầu tư thuộc đối tượng phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường nếu không được đánh giá một cách đầy đủ, toàn diện và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, kiểm soát hiệu quả sẽ là những nguy cơ rất lớn đến môi trường. Các vấn đề môi trường theo dòng chảy sông Mê Kông, sông Hồng, các sông xuyên biên giới ngày càng phức tạp. Việc xây dựng các dự án thủy điện của một số quốc gia trên dòng chính sông Mê Kông đã và đang có những tác động, ảnh hưởng lớn đến vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Mức độ ảnh hưởng lớn của “điểm nóng” giảm dần

Tuy vẫn xảy ra các “điểm nóng”, vụ việc về ô nhiễm môi trường nhưng không xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng, “điểm nóng” trên diện rộng; về quy mô, mức độ ảnh hướng lớn đã giảm dần trong những năm gần đây.

Theo Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), trong giai đoạn 2016 - 2018 Tổng cục đã phát hiện, tiếp nhận và chỉ đạo, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương xử lý 80 “điểm nóng”, vụ việc về ô nhiễm môi trường trên phạm vi cả nước. Trong đó, năm 2016 có 50 vụ việc, năm 2017 có 20 vụ việc và năm 2018 có 15 vụ việc.

Một số “điểm nóng”, vụ việc gây ô nhiễm, sự cố về môi trường đáng lưu ý năm 2018, gồm: Sự cố vỡ đập chứa Gyps thải của Công ty Cổ phần DAP số 2 - Vinachem (Lào Cai) vào tháng 9/2018 làm phát sinh lượng nước róc và bùn đất ra ngoài môi trường. Công ty trách nhiệm hữu hạn lọc hóa dầu Nghi Sơn xả trái phép hơn 42.000 m3 nước thử thủy lực đường ống dẫn dầu thô ra biển đã bị các cơ quan phát hiện, xử lý. Hiện trạng sụt lún gần hồ bùn đỏ, sự cố tràn bùn từ hồ lắng quặng đuôi của Công ty Nhôm Đắk Nông - TKV.

Ô nhiễm môi trường do các cơ sở sản xuất ván ép tại xã Phù Đổng (Gia Lâm - Hà Nội); ô nhiễm môi trường tại Nhà máy giấy Lee&Man Việt Nam (Hậu Giang) vào tháng 3/2018; tồn đọng lượng lớn phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất tại các cảng biển...

Ô nhiễm môi trường kênh Bắc Hưng Hải do các hoạt động xả thải của dân cư, từ quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung và các khu đô thị làm ảnh hưởng đến đời sống và hoạt động sản xuất, kinh doanh của dân cư khu vực xung quanh lưu vực; ô nhiễm nước sông Ngũ Huyện Khê (Bắc Ninh) do tiếp nhận trực tiếp nước thải từ các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không được xử lý hoặc xử lý không đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất thải. Ô nhiễm môi trường do tháo trộm nước rỉ rác ra suối tại Quảng Ninh.

Tình trạng ô nhiễm môi trường tại nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt (Quảng Ngãi); bãi rác Phượng Thành (Đức Thọ -  Hà Tĩnh) vào tháng 7/2018; tại bãi rác Sóc Sơn (Hà Nội) cuối năm 2018; chôn lấp lượng lớn rác thải để san lấp mặt bằng tại ấp 2, xã Phong Phú (Bình Chánh, Thành phố Hồ Chí Minh) vào tháng 11/2018, đang được các cơ quan công an môi trường vào cuộc xác minh, điều tra.

Nhiều vụ việc cá chết bất thường trên một số sông như sông La Ngà (Đồng Nai) vào trung tuần tháng 5/2018, sông Bồng Miêu (Quảng Nam) vào trung tuần tháng 3/2018; bãi biển Xuân Thiều (Đà Nẵng); cá chết nhiều tại Hồ Tây (Hà Nội) vào tháng 7/2018, hiện tượng ngao chết tại huyện Hải Hà (Quảng Ninh).

Các “điểm nóng” về môi trường gây ra những tác động xấu, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt và sức khỏe người dân, gia tăng gánh nặng chi phí, gây thiệt hại về kinh tế, xã hội. Tại không ít khu vực, nhất là tại các vùng nông thôn, mùi hôi thối phát sinh do nước thải, ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt, chất thải, bụi và tiếng ồn… từ các cơ sở sản xuất công nghiệp, các trang trại chăn nuôi, cơ sở kinh doanh dịch vụ, bãi chôn lấp rác thải… khiến cuộc sống sinh hoạt của người dân bị đảo lộn, thậm chí nhiều hộ gia đình phải chuyển đi nơi khác để đảm bảo sức khỏe và cuộc sống. Ở một số “điểm nóng” về rác thải sinh hoạt, người dân chặn đường không cho xe chở rác vào bãi xử lý khiến rác ùn ứ, gây ô nhiễm môi trường nhiều ngày...

Chủ động kiểm soát

Năm 2018, Tổng cục Môi trường duy trì thường xuyên Tổ giám sát quá trình vận hành thử nghiệm các công trình xử lý chất thải của Nhà máy Giấy Lee&Man Việt Nam, dự án Nhà máy Bột - Giấy VNT19 tại Khu kinh tế Dung Quất (Quảng Ngãi), Công ty trách nhiệm hữu hạn lọc hóa dầu Nghi Sơn tại tỉnh Thanh Hóa; các dự án tại Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân - Bình Thuận; dự án Bôxit nhôm Lâm Đồng và các dự án tại Trung tâm Điện lực Thái Bình; dự án “Nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt” tại tỉnh Quảng Ngãi. Tổ giám sát tiếp tục kiểm tra, giám sát chặt chẽ tình hình khắc phục các lỗi vi phạm và việc cho phép Công ty trách nhiệm hữu hạn Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh vận hành thử nghiệm; kiểm tra công tác bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu tại các cảng biển của thành phố Hải Phòng và Thành phố Hồ Chí Minh.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã hoàn thiện, trình Thủ tướng Chính phủ Đề án kiểm soát đặc biệt đối với các dự án, cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao, trong đó lồng ghép bộ tiêu chí về môi trường làm cơ sở lựa chọn, sàng lọc loại hình sản xuất và công nghệ sản xuất trong thu hút đầu tư, xem xét, phê duyệt các dự án đầu tư, đảm bảo không thu hút công nghệ sản xuất lạc hậu vào Việt Nam.

Việc người dân phản ánh qua đường dây nóng góp phần kiểm soát được các “điểm nóng”. Năm 2018, Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường” đã tiếp nhận 926 thông tin phản ánh về ô nhiễm môi trường chất thải rắn, nước thải và khí thải. Trong đó, 398 thông tin phản ánh tại các địa phương được xử lý, phản hồi tới người dân (chiếm tỷ lệ 43%); 528 vụ việc (chiếm 57%) đang được các địa phương xác minh, xử lý.

Đến nay, cả 63 tỉnh, thành phố đã cử cán bộ trực, theo dõi, tiếp nhận và xử lý thông tin phản ánh, kiến nghị về ô nhiễm môi trường qua đường dây nóng. Tổng cục Môi trường cử hai đoàn thanh tra đột xuất, xử lý điểm nóng về môi trường ngay khi nhận được thông tin phản ánh từ cơ quan truyền thông và người dân đối với 5 cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội về giết mổ gia súc tập trung và 4 cơ sở xử lý chất thải.

Nhờ chủ động tiếp cận thông tin, kiểm soát tình hình, việc xử lý các “điểm nóng” về môi trường được kịp thời, nhanh chóng, hiệu quả hơn. Những vụ việc vi phạm về bảo vệ môi trường được phát hiện, xử lý nghiêm thời gian gần đây đã và đang góp phần giảm nhiệt các “điểm nóng” về ô nhiễm môi trường.

Bài 2: Nguyên nhân và giải pháp