Những con đường lây nhiễm HPV phổ biến
HPV lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp da với da, đặc biệt là ở vùng sinh dục, hậu môn và miệng. Con đường lây nhiễm phổ biến nhất là quan hệ tình dục, bao gồm quan hệ qua đường âm đạo, hậu môn và đường miệng. Ngay cả khi không có sự xâm nhập hoàn toàn, việc tiếp xúc da kề da tại các vùng nhạy cảm vẫn có thể tạo điều kiện cho virus xâm nhập vào cơ thể.
Bên cạnh đó, HPV cũng có thể lây qua việc dùng chung một số đồ dùng cá nhân như khăn tắm, đồ lót, dao cạo râu, dụng cụ cắt móng tay… dù tỷ lệ này không cao. Một con đường lây truyền khác ít được chú ý là từ mẹ sang con trong quá trình sinh thường. Trẻ sơ sinh có thể nhiễm HPV khi đi qua đường sinh dục của người mẹ mang virus, dẫn đến một số biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng như u nhú đường hô hấp.
Yếu tố làm gia tăng nguy cơ nhiễm HPV ở người trẻ
Người trẻ là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HPV do nhiều yếu tố đặc thù. Quan hệ tình dục sớm, đặc biệt trước 18 tuổi, làm tăng nguy cơ tiếp xúc với virus khi cơ thể và hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện. Việc có nhiều bạn tình cũng đồng nghĩa với việc tăng khả năng tiếp xúc với các chủng HPV khác nhau.
Ngoài ra, những người có hệ miễn dịch suy yếu – do căng thẳng kéo dài, lối sống thiếu lành mạnh, mắc bệnh mạn tính hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch – thường khó loại bỏ virus hơn sau khi nhiễm. Các vết trầy xước nhỏ trên da hoặc niêm mạc ở vùng sinh dục, miệng và hậu môn cũng tạo điều kiện thuận lợi để virus xâm nhập và gây bệnh.
Một trong những đặc điểm nguy hiểm của HPV là đa số trường hợp nhiễm không có triệu chứng rõ ràng. Virus có thể âm thầm tồn tại trong cơ thể nhiều năm mà người bệnh không hề hay biết, từ đó vô tình lây truyền cho bạn tình. Khi hệ miễn dịch không đủ mạnh để tự đào thải virus, HPV có thể gây ra hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Các chủng HPV nguy cơ thấp, điển hình là type 6 và 11, là nguyên nhân chính gây mụn cóc sinh dục (sùi mào gà). Những tổn thương này tuy không gây ung thư nhưng ảnh hưởng lớn đến tâm lý, thẩm mỹ, đời sống tình dục và chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Nguy hiểm hơn, các chủng HPV nguy cơ cao, đặc biệt là type 16 và 18, có liên quan trực tiếp đến nhiều loại ung thư. Ở nữ giới, HPV là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư cổ tử cung, đồng thời liên quan đến ung thư âm hộ và ung thư âm đạo. Quá trình bệnh thường diễn tiến âm thầm, không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, khiến việc phát hiện sớm gặp nhiều khó khăn. Khi bệnh tiến triển, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu như ngứa, đau, ra máu bất thường hoặc xuất hiện khối u tại vùng tổn thương.
Ở cả nam và nữ, HPV type 16 và 18 còn là tác nhân quan trọng gây ung thư hậu môn, ung thư dương vật và ung thư vòm họng (hầu họng). Đáng chú ý, khoảng 70% các trường hợp ung thư vòm họng hiện nay có liên quan đến HPV, trong đó quan hệ tình dục qua đường miệng được xem là yếu tố nguy cơ đáng kể.
Ngoài các bệnh lý liên quan đến đường tình dục, một số chủng HPV khác như 1, 2, 4, 27 và 57 có thể gây mụn cóc thông thường ở bàn tay, bàn chân và các vùng da khác. Dù lành tính và không liên quan đến ung thư, các tổn thương này vẫn gây đau, khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Biện pháp phòng ngừa: Chủ động để bảo vệ sức khỏe lâu dài
Trước những nguy cơ đa dạng và nghiêm trọng do HPV gây ra, việc phòng ngừa chủ động là giải pháp then chốt. Trong đó, tiêm vắc-xin HPV được đánh giá là biện pháp an toàn, hiệu quả và tiết kiệm nhất hiện nay. Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị nên tiêm phòng sớm cho trẻ em từ 9 đến 15 tuổi – thời điểm trước khi bắt đầu hoạt động tình dục – để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu.
Tại Việt Nam, vắc-xin Gardasil 9 hiện nay có khả năng phòng ngừa 9 type HPV phổ biến và nguy hiểm, bao gồm 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 và 58. Vắc-xin này được chỉ định cho cả nam và nữ từ 9 đến 45 tuổi, với hiệu quả bảo vệ trên 94% khi tiêm đủ liệu trình.
Bên cạnh tiêm phòng, quan hệ tình dục an toàn cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ lây nhiễm HPV. Việc sử dụng bao cao su giúp hạn chế phần nào nguy cơ, dù không thể bảo vệ hoàn toàn do virus có thể tồn tại ở những vùng da không được che phủ. Duy trì mối quan hệ chung thủy một vợ một chồng, tránh quan hệ tình dục sớm và xây dựng lối sống lành mạnh là những yếu tố góp phần quan trọng trong phòng ngừa bệnh.
Đối với phụ nữ, tầm soát ung thư cổ tử cung định kỳ bằng xét nghiệm Pap smear hoặc xét nghiệm HPV từ 21 tuổi trở lên là biện pháp cần thiết để phát hiện sớm các tổn thương tiền ung thư và can thiệp kịp thời.
HPV không còn là câu chuyện riêng của phụ nữ hay của một nhóm đối tượng nào. Trước những nguy cơ hiện hữu, việc trang bị kiến thức đầy đủ, thay đổi nhận thức và chủ động phòng ngừa chính là chìa khóa giúp người trẻ bảo vệ sức khỏe sinh sản, chất lượng cuộc sống và tương lai lâu dài của chính mình.