Khoảnh khắc tự hào
Nghệ nhân Nguyễn Hữu Hoa, làng tranh dân gian Đông Hồ hăng say giữ lửa nghề.
Là nghệ nhân duy nhất của nghề làm tranh dân gian Đông Hồ tham dự kỳ họp của UNESCO diễn ra tại New Delhi (Ấn Độ), chứng kiến giờ khắc nghề truyền thống của cha, ông được vinh danh, Nghệ nhân Nguyễn Hữu Hoa cho biết, ban đầu ông rất hồi hộp, lo lắng, nhưng trên hết là sự tin tưởng, kỳ vọng vào sự phối hợp của tỉnh Bắc Ninh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có sự chuẩn bị hồ sơ rất chu đáo. Thời khắc làng nghề được đọc tên, không chỉ bản thân nghệ nhân mà tất cả các thành viên trong đoàn đều vỡ òa cảm xúc, vui mừng xen lẫn tự hào. Ông thầm biết ơn các thế hệ cha, ông đi trước đã sáng tạo, trao truyền nghề đặc sắc mà mình được thừa hưởng.
“Càng tự hào bao nhiêu, tôi càng ý thức trách nhiệm của bản thân, cộng đồng bấy nhiêu. Với những người giữ nghề chúng tôi, việc cần làm là bảo tồn những giá trị truyền thống, nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng cường tuyên truyền, quảng bá cho con cháu trong gia đình, người dân ở khu phố, bạn bè, du khách trong nước và quốc tế. Đặc biệt, mỗi nghệ nhân, người làm nghề tích cực tham gia các sự kiện của địa phương, tỉnh, quốc gia, quốc tế, trình diễn, lan tỏa giá trị nghề làm tranh. Hơn hết, mỗi nghệ nhân, gia đình cần tạo không gian trưng bày tranh sáng, xanh, sạch đẹp tạo không gian đón tiếp khách đến tham quan tìm hiểu nghề và tranh; cùng với đó tạo tâm thế vui tươi phấn khởi để mỗi du khách đến sẽ cảm nhận nét tươi đẹp của vùng đất, con người Kinh Bắc cần cù, chịu khó, tài hoa, thân thiện, mến khách”, Nghệ nhân Nguyễn Hữu Hoa bày tỏ.
Vẽ tranh dân gian Đông Hồ.
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đăng Tâm cho biết, những người làm nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đã mong chờ khoảnh khắc này từ rất lâu. Mang theo niềm tự hào đó, mỗi khi có dịp đón tiếp khách tham quan hay đoàn học sinh đến tìm hiểu tranh, ông đều chia sẻ ý nghĩa chuyến đi của đoàn công tác Việt Nam để mọi người chung vui với những người làm nghề tranh Đông Hồ.
Làm nghề được 34 năm, với ông Tâm, nghề được vinh danh là nguồn động viên to lớn để những người làm nghề và cả thế hệ trẻ có thêm quyết tâm, động lực bảo tồn nghề. Ông cũng hy vọng, sau khi có sự chung tay của các cấp chính quyền, cộng đồng thế giới, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ sẽ được hồi sinh mạnh mẽ, sống lại một làng nghề đã từng hưng thịnh.
Chị Nguyễn Thanh Hoa, người dân sống tại tỉnh Hưng Yên cho biết, trước đây chị đã biết đến tranh dân gian Đông Hồ trên các phương tiện truyền thông. Ngay sau khi xem thông tin nghề này được thế giới ghi danh, chị đã cùng gia đình đến làng tranh Đông Hồ tìm hiểu những nét tinh túy của dòng tranh. Không cầu kỳ, phô trương, bức tranh ở Đông Hồ rất gần gũi với cuộc sống thường ngày, nguyên liệu giấy, màu sắc tươi vui, tự nhiên. Đặc biệt, mỗi bức tranh đều được in trên giấy dó, khi ánh sáng hay ánh mặt trời chiếu vào vào cả bức tranh lấp lánh ánh điệp, toát lên vẻ đẹp tinh tế đúng như câu thơ từ nhỏ chị từng học “màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp”. Với niềm tự hào chung của người Việt Nam, chị cùng gia đình sẽ tích cực tuyên truyền, chung tay đưa nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ngày càng lan tỏa.
Bảo vệ khẩn cấp nghề làm tranh dân gian Đông Hồ
Gia đình nghệ nhân ưu tú Nguyễn Đăng Chế là một trong 3 gia đình vẫn hàng ngày giữ nghề, bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ.
Càng tự hào truyền thống dân tộc bao nhiêu thì trách nhiệm bảo tồn nghề làm tranh dân gian Đông Hồ càng nặng nề bấy nhiêu. Chia sẻ về ý nghĩa sự kiện UNESCO ghi danh, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bắc Ninh Mai Sơn khẳng định, việc ghi danh khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu của nghề làm tranh Đông Hồ không chỉ về nghệ thuật, mà còn về tri thức dân gian, bản sắc văn hóa và thông điệp nhân văn mà di sản mang lại. Đặc biệt, UNESCO ghi danh đúng vào thời điểm nghề làm tranh đang đối mặt với nhiều thách thức: Thiếu nghệ nhân kế cận, thị trường thu hẹp, không gian làng nghề chịu tác động mạnh của đô thị hóa... Chính vì vậy, sự ghi nhận này mang tính thúc đẩy và cảnh báo, giúp huy động sự quan tâm mạnh mẽ của Nhà nước, cộng đồng và quốc tế để bảo tồn di sản một cách cấp thiết, bài bản và bền vững hơn. Hơn hết, di sản được đặt vào vị trí ưu tiên, được bảo vệ như một phần căn cốt của bản sắc dân tộc trong bối cảnh hiện đại hóa nhanh chóng. Khi UNESCO ghi danh, đó cũng là cơ hội để khơi dậy niềm tự hào, khuyến khích thế hệ trẻ tiếp cận di sản, từ đó bảo đảm sự chuyển giao bền vững.
Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bắc Ninh cho biết, ngay sau khi di sản được UNESCO ghi danh, Bắc Ninh triển khai Chương trình hành động bảo vệ khẩn cấp nghề làm tranh dân gian Đông Hồ theo đúng cam kết quốc tế. Trước hết, tỉnh sẽ chỉ đạo cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương phối hợp với các đơn vị liên quan củng cố lực lượng nghệ nhân, mở các lớp truyền dạy và đào tạo thế hệ kế cận, bảo đảm nghề có người tiếp nối lâu dài.
Cùng với đó, Bắc Ninh tập trung bảo tồn không gian thực hành như phục hồi một số hộ làm nghề truyền thống, xây dựng khu trưng bày sáng tác, cải thiện môi trường làng nghề và gắn bảo tồn với hoạt động du lịch văn hóa; chỉ đạo ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp đơn vị tư vấn để kiểm kê, số hóa để bảo quản hệ thống bản khắc và tư liệu liên quan, hình thành ngân hàng dữ liệu phục vụ nghiên cứu, giáo dục và sáng tạo.
Bộ tranh Đông Hồ tứ quý khắc gỗ.
Tỉnh cũng tăng cường hợp tác quốc tế để nghiên cứu, học tập mô hình hay, mô hình hiệu quả của các quốc gia trên thế giới trong việc bảo tồn, phát huy giá trị và quảng bá di sản tranh dân gian Đông Hồ ra quốc tế. Một trong những giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh truyền thông, xây dựng đa dạng sản phẩm trải nghiệm, kết nối thị trường để người làm nghề có sinh kế bền vững.
Xác định cộng đồng là chủ thể sáng tạo, gìn giữ và lan tỏa giá trị của di sản, tỉnh sẽ triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để cộng đồng có điều kiện tham gia bảo tồn di sản như: Phục hồi chợ tranh Tết, tái hiện không gian văn hóa truyền thống; tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông, lan tỏa giá trị và tính ứng dụng của tranh Đông Hồ trong đời sống đương đại; tạo điều kiện để nghệ nhân tham gia các triển lãm, sự kiện văn hóa du lịch trong và ngoài nước; bảo đảm nguồn nguyên liệu tự nhiên, hỗ trợ nghệ nhân mua vỏ sò điệp, mở rộng thị trường, đẩy mạnh trưng bày, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm; khuyến khích đổi mới sáng tạo, đa dạng hóa mẫu mã gắn với thị hiếu mới... Tỉnh cũng nghiên cứu ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích người trẻ tham gia sáng tạo, thiết kế mẫu sản phẩm mới, ứng dụng tranh vào sản phẩm văn hóa, du lịch...
Sự ghi danh của UNESCO với nghề làm tranh dân gian Đông Hồ là kết quả của quá trình nỗ lực bền bỉ, chuẩn bị công phu và phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng chủ thể tranh dân gian Đông Hồ, chính quyền tỉnh Bắc Ninh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các chuyên gia về di sản, cùng với vai trò điều phối và phối hợp tích cực của Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam trong suốt quá trình xây dựng, hoàn thiện và vận động hồ sơ. Hồ sơ đã được đánh giá cao về chất lượng và tính thuyết phục, thể hiện rõ cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc bảo tồn di sản, bảo đảm tính liên tục, tính xác thực, đồng thời đề cao sự tham gia và vai trò trung tâm của cộng đồng - những người sáng tạo, lưu giữ và truyền dạy nghề. Đây là nền tảng, cơ sở giúp hồi sinh làng nghề độc đáo.