Lệnh cấm xuất khẩu vũ khí của Ukraine đang gây tranh cãi dữ dội. Doanh nghiệp kêu mất cơ hội, chuyên gia cảnh báo nguy cơ tụt hậu ngay khi châu Âu khát nguồn cung quốc phòng (trong ảnh: Quân nhân Ukraine sử dụng súng phóng lựu chống tăng trong huấn luyện chiến đấu ở ngoại ô thành phố Pokrovsk thuộc Donetsk, ngày 18/12/2024). Ảnh: AA/TTXVN
Theo Politico châu Âu gày 18/9, một trong những triển lãm vũ khí lớn nhất châu Âu vừa chứng kiến một lỗ hổng đáng chú ý: sự vắng mặt của các công ty Ukraine. Mặc dù sở hữu một trong những ngành công nghiệp quốc phòng năng động và được “thử lửa” trên chiến trường nhất thế giới, chỉ có hai công ty của Ukraine có gian hàng tại triển lãm DSEI (Thiết bị Quốc phòng và An ninh Quốc tế) ở London. Lý do chính là chính sách cấm xuất khẩu vũ khí của chính phủ Ukraine, một quyết định đang gây ra nhiều tranh cãi và áp lực từ cả doanh nghiệp lẫn các chuyên gia.
Cấm xuất khẩu: Lợi bất cập hại?
Ban đầu, lệnh cấm xuất khẩu được đưa ra với mục đích rõ ràng: đảm bảo nguồn cung vũ khí cho tiền tuyến và tránh gây hiểu lầm cho các đối tác phương Tây. Tuy nhiên, theo các chuyên gia và doanh nghiệp, chính sách này đang tạo ra những rào cản lớn, cản trở tiềm năng phát triển của ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine.
Ông Yaroslav Filimonov, CEO của Kvertus, một công ty sản xuất hệ thống chống thiết bị bay không người lái (UAV), bày tỏ sự lo ngại: "Tôi hoàn toàn chắc chắn rằng Ukraine cần phải mở cửa thị trường xuất khẩu này".
Các doanh nghiệp Ukraine cũng lập luận rằng việc tự do hóa xuất khẩu sẽ mang lại nguồn thu thuế khổng lồ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Đơn cử, hệ thống của Kvertus rẻ hơn hai đến ba lần so với các sản phẩm tương tự trên thị trường. Tương tự, ông Rory Chamberlain, Giám đốc điều hành của Ukrspecsystems, cho biết UAV trinh sát của công ty này rẻ hơn sáu lần so với các sản phẩm từ Tây Âu, nhưng có độ chính xác cao hơn nhờ được cập nhật với “nhiều dữ liệu hơn bất kỳ phương án nào khác”.
Cơ hội bị bỏ lỡ cho châu Âu
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng, châu Âu đang rất cần tăng cường hệ thống phòng thủ. Việc bắn hạ đàn UAV xâm nhập không phận Ba Lan gần đây đã làm nổi bật sự cấp thiết này. Chuyên gia Ulrike Franke, thành viên chuyên ngành quốc phòng tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, nhận định lợi ích từ việc hợp tác với Ukraine là “rất lớn”.
Theo ước tính của chuyên gia Franke, châu Âu hiện chỉ sản xuất “hàng chục nghìn” UAV mỗi năm, trong khi Ukraine đặt mục tiêu chế tạo 4 triệu chiếc vào năm 2025. Hợp tác với Ukraine không chỉ giúp châu Âu sản xuất hàng loạt UAV một cách nhanh chóng mà còn học hỏi được cách làm việc hiệu quả hơn giữa khu vực công và tư.
Tuy nhiên, lệnh cấm xuất khẩu của Ukraine đang cản trở những hợp tác này, thậm chí cả với các liên doanh. Ông Petri Reiman, Phó Chủ tịch cấp cao của Insta (Phần Lan), cho biết các hạn chế này đã làm chậm quá trình đổi mới vì các đối tác Ukraine không thể chia sẻ phần mềm thiết kế.
Áp lực thay đổi và những tín hiệu tích cực
Áp lực từ bên trong Ukraine cũng đang gia tăng. Một cuộc khảo sát của Hiệp hội Công nghệ Ukraine cho thấy 97% các nhà sản xuất quân sự tư nhân đang chờ chính phủ dỡ bỏ các hạn chế để bắt đầu hợp tác với các đối tác nước ngoài. Ông Andriy Zagorodnyuk, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine, chỉ ra rằng lệnh cấm này có thể làm chính phủ mất quyền kiểm soát đối với quyền sở hữu trí tuệ, khi các công ty tìm cách lách luật bằng cách phát triển công nghệ thông qua các tổ chức quốc tế.
Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy chính phủ Ukraine đang bắt đầu thay đổi hướng đi. Ông Arsen Zhumadilov, người đứng đầu Cơ quan Mua sắm Quốc phòng Ukraine, cho biết ông đang tích cực mời gọi các nhà sản xuất linh kiện xây dựng nhà máy tại Ukraine. Bà Solomiia Bobrovska, nghị sĩ thuộc Ủy ban Quốc phòng của Quốc hội Ukraine, cũng tiết lộ rằng chính phủ đang trong quá trình dỡ bỏ một số hạn chế, cho phép bán vũ khí dư thừa và vũ khí phi sát thương, mặc dù chưa có thời điểm cụ thể.
Dù vậy, một điều rõ ràng là “những lập luận của chính phủ Ukraine đã ra vào năm 2022 không còn phù hợp nữa”, bà Bobrovska nhận định.