Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana (phải) tại cuộc gặp với đồng cấp người Mỹ Lloyd Austin ở Manila hôm 30/7. Ảnh: AP
Đây là thông báo được Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana đưa ra tại buổi họp báo chung ngày 30/7 tại Manila với đồng cấp người Mỹ Lloyd Austin. Động thái này được xem là quyết định mang tính đảo chiều của ông Duterte, người trong thời gian đầu của nhiệm kỳ tuyên bố sẽ “xa lánh” Mỹ và muốn đưa Philippines xích lại gần Trung Quốc.
“Tổng thống đã quyết định rút lại thông báo hủy thỏa thuận Các lực lượng Viếng thăm với Mỹ (VFA). Thỏa thuận không còn bị treo và hai bên sẽ trở lại tiến trình cũ”, ông Lorenzana phát biểu trước báo giới sau cuộc hội đàm kéo dài hơn một tiếng với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin.
Về phần mình, ông Austin cảm ơn nhà lãnh đạo Duterte, cho rằng quyết định mới sẽ thúc đẩy hơn nữa hợp tác song phương trong khuôn khổ hiệp ước liên minh tồn tại trong 70 năm qua. Theo Bộ trưởng quốc phòng Austin, một liên minh Mỹ-Philippines vững mạnh, gắn kết sẽ là nhân tố quan trọng giúp duy trì an ninh, ổn định và thịnh vượng ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Việc phục hồi toàn diện VFA sẽ thúc đẩy hai bên đạt được mục tiêu đó.
Tháng 2/2020, ông Duterte gửi thư cho chính phủ Mỹ, thông báo việc Philippines đình chỉ VFA. Đây là thỏa thuận được ký kết từ năm 1998, cho phép Mỹ cử một lượng lớn binh sĩ tham gia tập trận, huấn luyện với quân đội Philippines, tạo cơ sở pháp lý cho hiện diện quân sự tạm thời của Mỹ ở quốc gia Đông Nam Á này.
Bức thư nêu rõ quyết định đình chỉ sẽ có hiệu lực sau 180 ngày kể từ ngày 11/2/2020, thời điểm gửi Manila gửi thông báo. Quyết định được đưa ra sau khi Mỹ từ chối cấp thị thực cho một thượng nghị sĩ Philippines, người là đồng minh tin cẩn của ông Duterte.
Các binh sĩ tham gia cuộc tập trận Balikatan tại Philippines vào năm 2019. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, Tổng thống Philippines sau đó đã liên tục ngưng triển khai việc ngừng thực thi VFA. Mới nhất, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin ngày 14/6 thông báo Manila lần thứ ba đình chỉ quyết định dừng VFA. Theo ông, việc đình chỉ sẽ kéo dài thêm 6 tháng trong thời gian Tổng thống Duterte nghiên cứu và cả hai bên sẽ tháo gỡ những quan ngại của Manila về các khía cạnh đặc biệt của thỏa thuận này.
Trung bình Mỹ và Philippines thực hiện khoảng 300 hoạt động quân sự mỗi năm. Nổi bật nhất trong số này là cuộc tập trận thường niên Balikatan (Vai kề vai), với sự tham gia của hàng nghìn binh sĩ hai nước, thực hiện các khoa mục huấn luyện, diễn tập trên bộ, trên biển và trên không, thường kèm theo hoạt động bắn đạn thật. Những cuộc tập trận như vậy thường gây ra phản ứng mạnh từ Trung Quốc, bởi Bắc Kinh cho rằng địa điểm tổ chức diễn tập nằm trong khu vực gọi là “đường 9 đoạn” mà Trung Quốc tự tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông.
Diễn tập Balikatan 2020 được tổ chức vào tháng 4 năm ngoái, nhưng quy mô giảm nhiều, do những diễn biến liên quan đến bùng phát dịch bệnh COVID-19 ở Philippines. Một quan chức quân đội Philippines cho biết Mỹ vẫn tiếp tục cung cấp cho Manila ảnh chụp vệ tinh, thám không các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông ngay ở thời điểm VFA bị treo.
Giới phân tích nhìn nhận quyết định của nhà lãnh đạo Philippines không có tác động lớn trên thực địa, bởi VFA chưa bao giờ bị hủy trên thực tế. Nhưng thông báo mới nhất này sẽ tạo bước đà ổn định trong quan hệ Mỹ-Philippines. “Quyết định của ông Duterte đã mở ra tiềm năng lớn cho việc tăng cường quan hệ liên minh mà chút nữa đã bị đóng lại”, Greg Poling – chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington nhận định.