Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg phát biểu trước thềm hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng NATO ở Brussels (Bỉ), ngày 14/2. Ảnh: AFP/TTXVN
Hãng thông tấn Reuters (Anh) cho biết đây sẽ là hội nghị thượng đỉnh thứ tư của NATO kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát. Lần đầu tiên được tổ chức trực tuyến vào ngày 25/2/2022, chỉ một ngày sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt, sau đó là các sự kiện ở Brussels (Bỉ) và Madrid (Tây Ban Nha).
Các biện pháp an ninh ở Vilnius sẽ được thắt chặt, với lần đầu tiên trong hội nghị thượng đỉnh NATO có 3 đơn vị phòng không Patriot của Đức được triển khai để bảo vệ địa điểm. Các máy bay chiến đấu bổ sung sẽ tuần tra trên bầu trời Litva.
Dưới đây là những vấn đề chính dự kiến được thảo luận tại Vilnius.
Tư cách thành viên của Ukraine
Hội nghị thượng đỉnh lần này có thể bị chi phối bởi cách NATO xác định mối quan hệ tương lai với Ukraine. Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg đã nói rõ rằng Kiev sẽ không trở thành thành viên NATO khi xung đột vẫn tiếp diễn và hội nghị thượng đỉnh tại Vilnius cũng sẽ không đưa ra lời mời chính thức với Kiev.
Tuy nhiên, các thành viên NATO vẫn chia rẽ về kịch bản Ukraine nên được kết nạp như thế nào sau khi xung đột kết thúc. Trong khi các nước Đông Âu nói rằng cần đưa ra một lộ trình cho Kiev tại hội nghị thượng đỉnh này thì Mỹ và Đức lại luôn cảnh giác với bất kỳ động thái nào có thể đẩy NATO tiến gần hơn đến xung đột với Nga.
Trước thềm hội nghị thượng đỉnh tại Vilnius, nhiều quốc gia đã ủng hộ đề xuất của Anh cho phép Ukraine bỏ qua cái gọi là chương trình Kế hoạch Hành động Thành viên (MAP), đặt ra các mục tiêu chính trị, kinh tế và quân sự mà các quốc gia ứng cử viên phải đáp ứng trước khi gia nhập NATO.
Với động thái như vậy, Ukraine có thể trở thành thành viên chính thức trong khi NATO không cần đưa ra lời mời hoặc thời gian biểu thực sự cho Kiev. Các nhà lãnh đạo có thể nhất trí về nhận xét của ông Stoltenberg trong chuyến thăm Kiev vào tháng 4 “vị trí hợp pháp của Ukraine là trong NATO”, hoặc nhấn mạnh rằng “an ninh xuyên Đại Tây Dương sẽ không hoàn thiện nếu thiếu Ukraine”.
Tăng cường sườn phía Đông NATO
Lá cờ của NATO tại một căn cứ quân sự ở Estonia. Ảnh: Reuters
Các nhà lãnh đạo sẽ xem xét kế hoạch phòng thủ đầu tiên mà khối quân sự này vạch ra kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Sự hồi sinh của cái gọi là kế hoạch khu vực thể hiện thay đổi cơ bản. Với kế hoạch này, NATO sẽ hướng dẫn cho các quốc gia thành viên cách nâng cấp lực lượng và hậu cần của họ.
Thổ Nhĩ Kỳ đã ngăn chặn việc phê duyệt kế hoạch do vấn đề từ ngữ của các vị trí địa lý như Cyprus. Các nhà lãnh đạo sẽ tìm cách giải quyết vấn đề này.
NATO cũng sẽ nâng mục tiêu dự trữ đạn dược vì Ukraine đang tiêu thụ đạn nhanh hơn nhiều so với khả năng sản xuất của các nước phương Tây. Hơn một năm xung đột ở Ukraine đã khiến kho vũ khí của họ cạn kiệt nghiêm trọng.
Cùng thời điểm, các nước thành viên sẽ thể hiện cách họ nhắm đến triển khai mục tiêu của NATO, đã được thống nhất tại hội nghị thượng đỉnh Madrid năm ngoái, về việc đặt hơn 300.000 quân trong tình trạng báo động cao, tăng từ 40.000 trong quá khứ.
Thụy Điển
NATO nhắm đến việc chào đón Thụy Điển với tư cách là thành viên thứ 32 của liên minh tại Vilnius tuy nhiên Thổ Nhĩ Kỳ vẫn đang ngăn cản việc gia nhập của Stockholm. Các đồng minh hy vọng rằng Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan sẽ dẹp bỏ phản đối của ông tại hội nghị thượng đỉnh, nhưng không rõ liệu điều này có xảy ra hay không.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã đề nghị dẫn độ 120 người Kurd tại Thụy Điển. Stockholm đang thắt chặt luật chống khủng bố và sẵn sàng nghiên cứu các bằng chứng về việc cộng đồng người Kurd tại nước này là nguồn cung tài chính cho đảng Công nhân người Kurd (PKK) vốn nằm trong danh sách các tổ chức khủng bố do Liên minh châu Âu (EU) và Thổ Nhĩ Kỳ xếp loại. Tuy nhiên, chính phủ Thụy Điển không thể ra lệnh cho các phẩm phán để dẫn độ người Kurd.
Thụy Điển và Phần Lan đã đệ đơn gia nhập NATO. Vào tháng 4, Phần Lan chính thức trở thành thành viên thứ 31 của khối quân sự này.
Nâng cấp mục tiêu chi tiêu quân sự
Tổng thư ký Stoltenberg kỳ vọng khiến mục tiêu chi tiêu quân sự hiện tại của NATO là 2% GDP quốc gia trở thành một yêu cầu tối thiểu thay vì là mục tiêu để hướng tới. Dựa trên thống kê công bố vào tháng 3 vừa qua, trong năm 2022, chưa đến 1/4 trong số 30 thành viên NATO đạt được mục tiêu.
Mục tiêu được đặt ra vào năm 2014, khi các nhà lãnh đạo NATO đồng ý tăng chi tiêu lên 2% GDP cho quốc phòng trong vòng một thập niên. Báo cáo hàng năm của NATO cho thấy Hy Lạp, Mỹ, Litva, Ba Lan, Anh, Estonia và Latvia đã đạt được mục tiêu. Ở cuối là Bỉ, Tây Ban Nha và Luxembourg, những quốc gia có chi tiêu quốc phòng dưới 1,2% GDP.