Kinh tế Israel trả giá đắt vì cuộc chiến nhiều mặt trận

Vào cuối tháng 9, khi Israel mở rộng cuộc chiến kéo dài gần một năm và xếp hạng tín dụng của nước này lại bị hạ xuống một lần nữa, Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich nói rằng mặc dù nền kinh tế của Israel đang chịu áp lực, nhưng vẫn chống chịu được.

Vào ngày 28/9 - một ngày sau khi Israel không kích giết chết lãnh đạo Hezbollah Hassan Nasrallah tại thủ đô Beirut của Liban, ông Smotrich nói: “Nền kinh tế của Israel đang gánh chịu gánh nặng của cuộc chiến dài nhất và đắt đỏ nhất trong lịch sử của đất nước. Nền kinh tế Israel là một nền kinh tế mạnh mẽ mà ngay cả hôm nay vẫn thu hút được các khoản đầu tư”.

Một năm sau khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7/10/2023, Israel đang tiến hành chiến đấu trên nhiều mặt trận: phát động cuộc tấn công mặt đất chống Hezbollah ở Liban, thực hiện các cuộc không kích ở Gaza và Beirut, đe dọa trả đũa cuộc tấn công tên lửa đạn đạo của Iran. Khi cuộc xung đột lan rộng ra toàn khu vực, tổn thất kinh tế cũng sẽ tăng cao, cả cho Israel và các nước khác ở Trung Đông.

Bà Karnit Flug, cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel, nói với CNN vào ngày 1/10: “Nếu những leo thang gần đây trở thành một cuộc chiến kéo dài và cường độ cao hơn, điều này sẽ gây ảnh hưởng nặng nề đến hoạt động kinh tế và tăng trưởng ở Israel”.

Theo nhận định của Liên hợp quốc trong một báo cáo vào tháng trước, cuộc chiến đã làm tình hình ở Gaza trở nên tồi tệ hơn đáng kể, đẩy dải đất này vào một cuộc khủng hoảng kinh tế và nhân đạo từ lâu, trong khi Bờ Tây đang suy giảm kinh tế nhanh chóng và đáng lo ngại.

Nền kinh tế Liban có thể giảm tới 5% trong năm nay do các cuộc tấn công xuyên biên giới giữa Hezbollah và Israel.

Dựa trên ước tính tồi tệ nhất của Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia tại Đại học Tel Aviv, nền kinh tế Israel có thể giảm nhiều hơn.

Ngay cả trong một kịch bản ít nghiêm trọng hơn, các nhà nghiên cứu cũng thấy rằng GDP bình quân đầu người của Israel sẽ giảm trong năm nay, khi dân số Israel tăng nhanh hơn so với nền kinh tế và mức sống giảm.

Trước cuộc tấn công vào ngày 7/10/2023 và cuộc chiến Israel - Hamas, Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã dự báo nền kinh tế Israel sẽ tăng trưởng 3,4% trong năm nay. Giờ đây, các dự báo của các nhà kinh tế dao động từ 1% đến 1,9%. Dự báo tăng trưởng trong năm tới sẽ yếu hơn so với các dự báo trước đây.

Tuy nhiên, Ngân hàng Trung ương Israel không có khả năng cắt giảm lãi suất để hồi sinh nền kinh tế vì lạm phát đang tăng tốc, do lương tăng và chi tiêu của chính phủ tăng vọt để tài trợ cho cuộc chiến.

Thiệt hại kinh tế lâu dài

Ngân hàng Israel ước tính vào tháng 5 rằng chi phí phát sinh từ cuộc chiến sẽ lên tới 250 tỷ shekel (66 tỷ USD) đến cuối năm sau, bao gồm chi tiêu quân sự và chi phí dân sự, như chi phí nhà ở cho hàng nghìn người Israel buộc phải rời khỏi nhà ở phía Bắc và phía Nam. Điều này tương đương với khoảng 12% GDP của Israel.

Những chi phí này có khả năng tăng cao hơn khi cuộc chiến dữ dội với Iran và các lực lượng như Hezbollah ở Liban làm tăng thêm chi phí quốc phòng của chính phủ và trì hoãn thời gian người Israel quay trở lại nhà ở phía Bắc. Israel đã phát động một cuộc tấn công trên bộ vào phía Nam Liban nhắm vào Hezbollah vào ngày 30/9.

Ông Smotrich, Bộ trưởng Tài chính Israel, tự tin rằng nền kinh tế Israel sẽ phục hồi khi cuộc chiến kết thúc, nhưng các nhà kinh tế lo ngại rằng thiệt hại sẽ kéo dài hơn nhiều so với cuộc xung đột.

Bà Flug, cựu Thống đốc Ngân hàng Israel và hiện là Phó chủ tịch nghiên cứu tại Viện Dân chủ Israel, cho biết có nguy cơ chính phủ Israel cắt giảm đầu tư để giải phóng nguồn lực cho quốc phòng. Bà nói: “Điều đó sẽ làm giảm tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế trong tương lai”.

Các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia cũng có cái nhìn bi quan tương tự.

Ngay cả khi rút quân khỏi Gaza và tình hình yên tĩnh ở biên giới với Liban, nền kinh tế của Israel vẫn sẽ yếu hơn so với trước cuộc chiến. Israel sẽ phải chịu thiệt hại kinh tế lâu dài bất kể kết quả ra sao.

Bà Flug cảnh báo rằng nếu tăng thuế và cắt giảm chi tiêu các lĩnh vực khác ngoài quốc phòng để có tiền vận hành một quân đội thường trực lớn hơn, thì có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Những biện pháp này, cùng với lo ngại về an ninh, cũng có thể khiến những người Israel có trình độ cao, đặc biệt là các doanh nhân công nghệ, rời đi.

Bà bình luận về một lĩnh vực chiếm tới 20% sản lượng kinh tế của Israel: “Ngành công nghệ rất phụ thuộc vào một vài nghìn cá nhân sáng tạo, đổi mới và có tinh thần khởi nghiệp nhất”.

Việc rời bỏ quy mô lớn của những người nộp thuế có thu nhập cao sẽ càng làm tổn hại đến tài chính của Israel, vốn đã bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến. Chính phủ đã hoãn công bố ngân sách cho năm tới khi phải đối mặt với các yêu cầu cạnh tranh khiến việc cân bằng tài chính trở nên khó khăn.

Cuộc xung đột đã khiến thâm hụt ngân sách của Israel tăng gấp đôi lên 8% GDP, từ 4% trước chiến tranh.

Số tiền vay mượn của chính phủ đã tăng vọt và trở nên đắt đỏ hơn, khi các nhà đầu tư yêu cầu lãi suất cao hơn để mua trái phiếu và các tài sản khác của Israel. Israel nhiều lần bị Fitch, Moody’s và S&P hạ cấp xếp hạng tín dụng, do đó có khả năng chi phí vay của Israel sẽ tăng.

Vào cuối tháng 8, một tháng trước khi Israel không kích thủ đô Beirut của Liban và tấn công trên mặt đất chống Hezbollah, Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia ước tính rằng chỉ một tháng chiến tranh cường độ cao ở Liban chống Hezbollah và các cuộc tấn công cường độ cao ở hướng ngược lại vốn gây thiệt hại cho cơ sở hạ tầng của Israel có thể khiến thâm hụt ngân sách của Israel tăng lên 15% và GDP giảm tới 10% trong năm nay.

Yếu tố tác động lớn nhất

Để thu hẹp thâm hụt ngân sách, chính phủ không thể dựa vào dòng thu thuế ổn định từ các doanh nghiệp, nhiều doanh nghiệp trong số đó đang sụp đổ, trong khi những doanh nghiệp khác ngần ngại đầu tư khi chưa rõ cuộc chiến sẽ kéo dài bao lâu.

Coface BDi, một công ty phân tích kinh doanh lớn ở Israel, ước tính rằng 60.000 công ty Israel sẽ đóng cửa trong năm nay, tăng từ mức trung bình hàng năm khoảng 40.000. Hầu hết trong số này là công ty nhỏ, chỉ có dưới năm nhân viên.

Ông Avi Hasson, Giám đốc điều hành của Startup Nation Central, một tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy ngành công nghệ của Israel trên toàn cầu, bình luận: “Tình trạng bấp bênh chỉ gây hại cho nền kinh tế, gây hại cho đầu tư”.

Trong một báo cáo gần đây, ông Hasson cảnh báo rằng sức chống chịu đáng chú ý của ngành công nghệ Israel cho đến nay sẽ không bền vững do không biết bao giờ chiến tranh kết thúc và do chính sách kinh tế tiêu cực của chính phủ.

Ngay cả trước cuộc tấn công vào ngày 7/10/2023, các kế hoạch của Israel đã khiến một số công ty công nghệ Israel đăng ký thành lập tại Mỹ. Tâm lý bất an do cuộc chiến tạo ra đã làm gia tăng xu hướng này, khi hầu hết các công ty công nghệ mới được đăng ký chính thức ở nước ngoài, bất chấp các ưu đãi thuế khi thành lập trong nước. Một số lượng lớn đang xem xét chuyển một số hoạt động ra ngoài Israel.

Tuy vậy, ông vẫn lạc quan về công nghệ Israel vì có xu hướng huy động vốn mạnh mẽ, nhưng cảnh báo rằng xu hướng tăng trưởng trong tương lai của ngành này phụ thuộc vào ổn định khu vực và các chính sách chính phủ có trách nhiệm.

Các lĩnh vực khác của nền kinh tế Israel, mặc dù kém quan trọng hơn so với công nghệ, đã bị ảnh hưởng nặng nề hơn. Các lĩnh vực nông nghiệp và xây dựng đã gặp khó khăn về người lao động khi người Palestine không còn giấy phép làm việc kể từ tháng 10/2023, đẩy giá rau tươi tăng cao và dẫn đến suy giảm mạnh xây dựng nhà ở.

Du lịch cũng bị ảnh hưởng, khi số lượng khách đến giảm mạnh trong năm nay. Bộ Du lịch Israel ước tính rằng sụt giảm khách du lịch nước ngoài đã làm mất khoản doanh thu 4,9 tỷ USD kể từ khi cuộc chiến bắt đầu.

The Norman, một khách sạn ở Tel Aviv, đã phải sa thải một số nhân viên và giảm giá tới 25%, một phần vì một số dịch vụ như nhà hàng vẫn đóng cửa để tiết kiệm chi phí.

Tỷ lệ đặt phòng đã giảm từ trên 80% trước chiến tranh xuống dưới 50% hiện tại.

Giám đốc điều hành của khách sạn, ông Yaron Liberman, phát biểu: “Chúng tôi biết rằng vào ngày cuộc chiến kết thúc, kinh doanh sẽ bùng nổ trở lại. Nhưng hiện tại, yếu tố lớn nhất là tình trạng bấp bênh: Cuộc chiến sẽ kết thúc khi nào?".