Phản ứng của Washington cho thấy Mỹ không ủng hộ Nhật Bản theo đuổi vũ khí hạt nhân, trong khi các tranh luận nội bộ tại Tokyo ngày càng làm lung lay ba nguyên tắc phi hạt nhân truyền thống (trong ảnh: Tàu ngầm USS Annapolis lớp Los Angeles của Mỹ). Ảnh: AFP/TTXVN
Theo tờ Thời báo Nhật Bản (japantimes.co.jp), trong bối cảnh môi trường an ninh khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương ngày càng diễn biến phức tạp, những tranh luận về việc Nhật Bản có nên sở hữu vũ khí hạt nhân hay không đang nóng lên ngay tại Tokyo. Tuy nhiên, đồng minh quan trọng nhất của Nhật Bản là Mỹ dường như đã có câu trả lời rõ ràng cho vấn đề nhạy cảm này.
Phản ứng từ Washington: Ưu tiên sự răn đe mở rộng
Trước những phát ngôn gần đây từ phía các quan chức Nhật Bản về khả năng sở hữu vũ khí hạt nhân, Bộ Ngoại giao Mỹ đã đưa ra phản hồi, thay vì trực tiếp chỉ trích hay bác bỏ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ đã chọn cách ca ngợi lập trường truyền thống của Nhật Bản.
Trong một thông báo bằng văn bản, phía Mỹ nhấn mạnh: "Nhật Bản là quốc gia dẫn đầu toàn cầu và là đối tác quý giá của Mỹ trong vấn đề không phổ biến vũ khí hạt nhân và thúc đẩy kiểm soát vũ khí hạt nhân". Đồng thời, Washington khẳng định cam kết bảo vệ đồng minh thông qua Chiến lược An ninh Quốc gia bằng cách duy trì lực lượng răn đe hạt nhân "mạnh mẽ, đáng tin cậy và hiện đại nhất thế giới".
Động thái này được giới quan sát coi là một "gáo nước lạnh" dội vào những tiếng nói đòi hỏi sự độc lập về vũ khí hạt nhân tại Tokyo, đồng thời tái khẳng định sức mạnh của "chiếc ô hạt nhân" mà Mỹ đang cung cấp cho Nhật Bản.
Nguồn cơn của cuộc tranh luận bắt đầu từ cuộc trao đổi không chính thức của một cố vấn an ninh quốc gia cấp cao cho Thủ tướng Sanae Takaichi. Quan chức này bày tỏ quan điểm cá nhân rằng Nhật Bản nên sở hữu vũ khí hạt nhân trước một môi trường an ninh khu vực "ngày càng nghiêm trọng", cụ thể là sự gia tăng năng lực hạt nhân của Trung Quốc, Nga và các thách thức từ Triều Tiên.
Ông Taro Kono, nghị sĩ cấp cao của đảng cầm quyền và cựu bộ trưởng quốc phòng kiêm ngoại giao, hôm 19/12 cho rằng Nhật Bản không nên né tránh một cuộc tranh luận rộng rãi hơn về những lợi ích và bất lợi của việc sở hữu vũ khí hạt nhân.
Một cuộc điều tra công bố hồi tháng 8 vừa qua cho thấy tại Nhật Bản đang xuất hiện sự sẵn sàng ngày càng tăng, cả trong giới chính trị lẫn công chúng, nhằm nới lỏng ba nguyên tắc phi hạt nhân, gồm: không sở hữu, không phát triển và không cho phép vũ khí hạt nhân tồn tại trên lãnh thổ.
3 nguyên tắc phi hạt nhân lung lay
Từ lâu, Nhật Bản luôn tuân thủ nghiêm ngặt ba nguyên tắc phi hạt nhân trên. Tuy nhiên, dưới thời Thủ tướng Sanae Takaichi, cam kết này dường như đang bị đặt dấu hỏi.
Trong cuốn sách "Kokuryoku Kenkyu" (Nghiên cứu Sức mạnh Quốc gia) xuất bản năm 2024, bà Takaichi từng viết rằng việc không cho phép sở hữu vũ khí hạt nhân là "không thực tế" nếu kỳ vọng vào sự răn đe mở rộng của Mỹ. Bà bày tỏ lo ngại rằng sự tuân thủ tuyệt đối các nguyên tắc này có thể trở thành "trở ngại" trong những cuộc khủng hoảng cực độ.
Đáng chú ý, vào tháng 11/2025, chính Thủ tướng Takaichi cũng làm dấy lên tranh luận về lập trường của mình khi từ chối cho biết liệu có bất kỳ thay đổi nào đối với ba nguyên tắc này hay không khi chính quyền của bà xây dựng chiến lược quốc phòng mới vào năm tới.
Giáo sư Stephen Nagy thuộc khoa chính trị và nghiên cứu quốc tế tại Đại học Cơ đốc giáo Quốc tế ở Tokyo cho rằng: “Việc tung ra những ‘quả bóng thăm dò’ như vậy tạo cơ hội để bắt đầu xây dựng sự đồng thuận về hướng đi trong việc thay đổi chính sách an ninh”. Theo Giáo sư Nagy, sự quyết đoán của Trung Quốc và việc tăng cường hợp tác tên lửa giữa Nga và Triều Tiên đang “tạo ra động lực thực sự để thay đổi cách Nhật Bản suy nghĩ về an ninh”.
Trước sức ép dư luận, các quan chức cấp cao khác trong nội các vẫn cố gắng duy trì sự cân bằng: Chánh Văn phòng Nội các Minoru Kihara: Khẳng định chính phủ vẫn duy trì cam kết lâu dài với ba nguyên tắc phi hạt nhân.
Về phần mình, Bộ trưởng Quốc phòng Shinjiro Koizumi một mặt cam kết duy trì các nguyên tắc này như một hướng dẫn chính sách, mặt khác lại khẳng định việc xem xét "tất cả các lựa chọn" để bảo vệ người dân là điều "hoàn toàn tự nhiên".
Sự mâu thuẫn trong các phát ngôn cho thấy một sự chuyển dịch ngầm trong tư duy an ninh của Nhật Bản. Dù Mỹ nỗ lực trấn an bằng sức mạnh răn đe của mình, sự lo ngại về độ tin cậy của "chiếc ô hạt nhân" vẫn đang thúc đẩy những cuộc thảo luận chưa từng có tiền lệ tại quốc gia duy nhất từng chịu thảm họa bom nguyên tử trên thế giới.