Đằng sau những nhà máy sản xuất ô tô bỏ hoang ở Trung Quốc

Ở ngoại ô Trùng Khánh, thành phố lớn nhất miền Tây Trung Quốc, một cảnh tượng ít thấy ở một đất nước sản xuất mạnh mẽ như Trung Quốc: Một khu phức hợp đìu hiu, hoang vắng với các tòa nhà màu xám, có diện tích khoảng 1,5km2. Hàng nghìn nhân viên từng làm việc ở đó đã chuyển đi. Khu vực bốc xếp hàng đóng cửa hẳn.

Cơ sở này trước đây là nhà máy lắp ráp và sản xuất động cơ ô tô, liên doanh giữa một công ty Trung Quốc và Hyundai, người khổng lồ chế tạo công nghiệp Hàn Quốc. Khu phức hợp mở cửa vào năm 2017 với nhiều robot và các thiết bị khác để chế tạo ô tô chạy bằng xăng. Nhưng Hyundai đã bán khu này vào cuối năm ngoái với giá chỉ bằng một phần nhỏ trong tổng số tiền 1,1 tỷ USD họ đã bỏ ra để xây dựng và trang bị cho nó. Cỏ mọc hoang ở đây đã cao tới đầu gối.

Chu Zhehui, 24 tuổi, làm việc cho hãng xe Trung Quốc Chang'an, người có căn hộ nhìn xuống khu phức hợp Huyndai cũ, cho biết: “Tất cả từng được tự động hóa cao, nhưng giờ đây nó trở nên hoang tàn”.

CUỘC CHUYỂN ĐỔI SANG Ô TÔ ĐIỆN

Trung Quốc có hơn 100 nhà máy với công suất sản xuất gần 40 triệu ô tô động cơ đốt trong mỗi năm. Con số này gần gấp đôi số lượng người dân Trung Quốc muốn mua xe, và doanh số bán những chiếc xe xăng đang giảm nhanh khi xe điện trở nên phổ biến hơn.

Tháng trước, lần đầu tiên, doanh số bán ô tô thuần điện và xe lai (hybrid) chạy xăng-điện đã vượt qua doanh số bán ô tô chạy xăng tại 35 thành phố lớn nhất của Trung Quốc. Hàng chục nhà máy sản xuất xe chạy xăng gần như không hoạt động hoặc đã bị đóng cửa.

Theo tờ New York Times, ngành công nghiệp ô tô của đất nước đang trong cuộc chuyển đổi sang ô tô điện (EV), dự kiến kéo dài nhiều năm, và sẽ ảnh hưởng đến nhiều nhà máy ô tô của Trung Quốc. Cách Bắc Kinh quản lý sự thay đổi lâu dài đó sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế trong tương lai của nước này, vì ngành ô tô rất lớn và có thể làm thay đổi lực lượng lao động của đất nước.

Bên cạnh đó, ảnh hưởng của quá trình chuyển đổi đó cũng rất lớn đối với phần còn lại của thế giới, khi Trung Quốc, thị trường ô tô lớn nhất thế giới, đã trở thành nước xuất khẩu lớn nhất vào năm ngoái, vượt qua Nhật Bản và Đức. Doanh số bán ô tô của Trung Quốc ở nước ngoài đang bùng nổ.

Bill Russo, nhà tư vấn xe điện ở Thượng Hải, cho biết 3/4 số ô tô xuất khẩu của Trung Quốc là mẫu xe chạy bằng xăng mà thị trường trong nước không còn cần nữa. Những hoạt động xuất khẩu đó có nguy cơ đe dọa các nhà sản xuất ở những nơi khác.

Trong khi đó, các công ty xe điện của Trung Quốc vẫn đang đầu tư mạnh vào các nhà máy mới. BYD và các nhà sản xuất ô tô khác đã giới thiệu thêm nhiều mẫu xe điện tại lễ khai mạc Triển lãm ô tô Bắc Kinh ngày 26/4.

Doanh số bán ô tô điện ở Trung Quốc vẫn tăng trưởng. Tuy nhiên, tốc độ tăng đã giảm một nửa kể từ mùa hè năm ngoái do chi tiêu tiêu dùng chững lại ở Trung Quốc, bắt nguồn từ cuộc khủng hoảng thị trường nhà ở.

Cui Dongshu, Tổng thư ký Hiệp hội xe khách Trung Quốc cho biết: “Có một xu hướng chậm lại, đặc biệt là đối với xe điện”.

DƯ THỪA NĂNG LỰC SẢN XUẤT?

Trung Quốc cũng được cho là đang dư thừa năng lực sản xuất xe điện, dù ít hơn so với xe xăng. Trong bối cảnh đó, việc xe điện giảm giá là chuyện bình thường. Li Auto, một nhà sản xuất Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng, đã công bố chương trình giảm giá vào đầu tuần này. Tesla cũng có quyết định tương tự chỉ một ngày trước đó, sau khi báo cáo lợi nhuận sụt giảm lớn trong ba tháng đầu năm nay. BYD, công ty dẫn đầu ngành ô tô điện tại Trung Quốc, cũng đã thực hiện giảm giá vào tháng 2. Volkswagen và General Motors cũng lần lượt hạ giá ô tô điện ở Trung Quốc trong năm nay.

Các nhà sản xuất ô tô có nhà máy gần bờ biển Trung Quốc đang xuất khẩu ô tô chạy xăng. Nhưng những nhà máy nằm ở các thành phố sâu trong nội địa, như Trùng Khánh, thì đối mặt khó khăn vì chi phí vận chuyển đến các cảng biển cao khiến hàng xuất khẩu trở nên đắt đỏ.

Hầu như tất cả ô tô điện của Trung Quốc đều được lắp ráp tại các nhà máy mới xây, đủ điều kiện nhận trợ cấp từ các chính quyền thành phố và các ngân hàng nhà nước. Việc xây dựng nhà máy mới sẽ rẻ hơn so với việc chuyển đổi nhà máy hiện có. Kết quả là tình trạng dư thừa công suất rất lớn.

John Zeng, giám đốc dự báo châu Á tại GlobalData Automotive, cho biết: “Ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc đang trải qua một cuộc cách mạng. Công suất xe động cơ đốt trong cũ đang chết dần.”

Doanh số bán ô tô chạy bằng xăng đã giảm mạnh xuống còn 17,7 triệu chiếc vào năm ngoái từ mức 28,3 triệu chiếc vào năm 2017. Mức giảm đó tương đương với toàn bộ thị trường ô tô của Liên minh châu Âu vào năm ngoái hoặc toàn bộ sản lượng ô tô và xe tải nhẹ hàng năm của Mỹ.

NHÀ SẢN XUẤT NƯỚC NGOÀI GẶP KHÓ

Doanh số bán hàng của Hyundai tại Trung Quốc đã giảm 69% kể từ năm 2017. Công ty này đã rao bán nhà máy ở Trùng Khánh vào mùa hè năm ngoái, nhưng không hãng sản xuất ô tô nào khác muốn mua nó. Huyndai cuối cùng đã bán lại đất, các tòa nhà và phần lớn thiết bị cho một công ty phát triển bất động sản ở Trùng Khánh với giá chỉ 224 triệu USD, tương đương thu về chỉ 20% chi phí.

Các nhà sản xuất ô tô đa quốc gia khác cũng phải giảm sản lượng tại Trung Quốc. Ford Motor có ba nhà máy ở Trùng Khánh đang hoạt động với công suất rất nhỏ trong 5 năm qua.

Hyundai là một trong số các hãng ô tô, chủ yếu là nước ngoài, đã ngừng sản xuất hoàn toàn tại một số địa điểm, mặc dù công ty vẫn còn ba nhà máy ở Trung Quốc.

Michael Dunne, cựu chủ tịch của General Motors Indonesia, cho biết: “Dường như không có nỗ lực phối hợp nào để giảm công suất dư thừa mà chủ yếu là sự chuyển dịch từ sở hữu nước ngoài sang sở hữu của Trung Quốc”.

Có một tiêu chuẩn từ lâu là các nhà máy sản xuất ô tô phải hoạt động ở mức 80% công suất trở lên để đạt hiệu quả và thu lợi nhuận. Nhưng với việc các nhà máy ô tô điện mới mở cửa và một số nhà máy cũ đóng cửa, theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, công suất trên toàn ngành đã giảm xuống 65% trong ba tháng đầu năm nay từ mức 75% năm ngoái và 80% trở lên trước đại dịch Covid-19,

Nếu không có sự bùng nổ xuất khẩu lớn vào năm ngoái, ngành sản xuất ô tô Trung Quốc sẽ còn hoạt động dưới mức công suất tối đa.

Các nhà sản xuất Trung Quốc đã phải miễn cưỡng giảm sản lượng và cắt giảm việc làm. Trường An, một nhà sản xuất ô tô nhà nước, có một nhà máy chỉ cách khu phức hợp Hyundai cũ 20 phút đi bộ trên những con đường rợp bóng hoa giấy màu hồng. Bãi đậu xe rộng hàng nghìn mét vuông của nhà máy đang chứa đầy những chiếc xe chưa bán được.

Các thành phố đặc biệt phụ thuộc vào sản xuất ô tô chạy xăng, như Trùng Khánh, còn đang phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan về việc làm. Việc lắp ráp xe điện cần ít công nhân hơn đáng kể so với sản xuất ô tô chạy xăng, vì xe điện có ít bộ phận hơn.

Những người lao động có nền tảng kỹ thuật vững vàng, đặc biệt là về robot, có thể dễ dàng và nhanh chóng tìm được việc làm nếu bị sa thải - các công nhân ô tô ở Trùng Khánh cho biết. Tuy nhiên, những người lao động chưa lành nghề - trong đó có những người lớn tuổi và chưa tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu - hiện đang gặp khó khăn hơn khi tìm được việc làm.