Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, giữa, kiểm tra máy bay chiến đấu F-16 tại căn cứ quân sự Melsbroek (Bỉ), ngày 28/5/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Ukraine đang đối mặt với thách thức lớn trong việc nâng cao khả năng phòng không, đặc biệt là tên lửa không đối không tầm xa từ phương Tây. Theo trang tin quốc phòng Defense Express (Ukraine), tên lửa không đối không tầm xa nhất dành cho máy bay chiến đấu NATO là Meteor do MBDA phát triển. Tuy nhiên, việc sở hữu tên lửa này không chỉ dừng lại ở việc nhận hàng, mà còn đòi hỏi loại máy bay, cảm biến và hệ thống tích hợp phù hợp để sử dụng hiệu quả.
Tổng thống Volodymyr Zelensky gần đây đã chia sẻ với các nhà báo rằng Ukraine chưa thể có được "tên lửa không đối không có tầm bắn mà chúng tôi cần". Các cuộc đàm phán với Pháp chỉ mang lại tên lửa MICA, với tầm bắn khoảng 80 km. Ông Zelensky không chỉ rõ tên lửa cụ thể, nhưng trong số các đối tác phương Tây, các tên lửa "ứng cử viên" tầm xa khá hạn chế, bao gồm các biến thể mới nhất của AIM-120 AMRAAM từ Mỹ (C-8 và D-3) và Meteor từ châu Âu.
Về tầm bắn, các báo cáo công khai cho thấy AIM-120D-3 đạt khoảng 160 km, một số nguồn tin cho biết tầm bắn thậm chí lên đến 180 km. AIM-120C-8 cũng khoảng 160 km, trong khi C-7 là 120 km. MBDA đánh giá Meteor có tầm bắn ở mức hơn 200 km. Tuy nhiên, tầm bắn tối đa chỉ là lý tưởng, phụ thuộc vào độ cao phóng, tốc độ tiếp cận, hướng bay và khả năng cơ động của mục tiêu. Ví dụ, tên lửa phóng từ độ cao 10 km vào mục tiêu cố định sẽ bay xa hơn so với phóng từ độ cao thấp vào mục tiêu di động.
Một khái niệm quan trọng là "vùng không thể trốn thoát” (NEZ), khoảng cách mà mục tiêu gần như không thể tránh tên lửa. NEZ thường nhỏ hơn tầm bắn tối đa và quyết định hiệu quả chiến thuật. Theo Defense Express, không tên lửa phương Tây nào sánh được với NEZ của Meteor trên máy bay NATO.
Vấn đề cốt lõi nằm ở việc tích hợp. Meteor chỉ hoạt động trên các máy bay như Eurofighter đời mới, Rafale F3R và Gripen (C/D và E/F). Không thể đơn giản gắn Meteor vào F-16AM cũ của Ukraine hoặc Mirage-2000-5 (chỉ mang MICA). Việc tích hợp cũng rất phức tạp, ví dụ Đức chỉ thử nghiệm Meteor lần đầu năm 2024 trên Eurofighter.
Do đó, Ukraine hiện thiếu máy bay phù hợp cho Meteor. Tình hình có thể thay đổi vào năm 2026, khi Gripen C/D đã qua sử dụng được bàn giao, và việc trang bị Meteor cho chúng sẽ rất được kỳ vọng.
Một yếu tố khác là máy bay cảnh báo sớm (AEW&C). Ukraine từng được cam kết bàn giao Saab 340 AEW&C vào mùa xuân 2024. AEW cung cấp chỉ định mục tiêu tự động cho máy bay chiến đấu. Để bắn tên lửa tầm xa, cần khả năng phát hiện và theo dõi mục tiêu đáng tin cậy, vì radar máy bay chiến đấu có thể không đủ mạnh và dễ bị phát hiện.
Việc cung cấp AIM-120C-8 cho F-16AM (như Romania đã làm) là không hoàn chỉnh nếu thiếu AEW. Giải pháp hiệu quả cần kết hợp máy bay chiến đấu với tên lửa tầm xa và AEW cho dẫn đường tự động.
Minh chứng rõ nét là cuộc giao tranh trên không giữa Pakistan và Ấn Độ đêm 7/5/2025. Pakistan dùng J-10C với PL-15 và 12 máy bay AEW (Saab 2000 Erieye, ZDK-03). Ấn Độ dùng Rafale với Meteor nhưng chỉ có 6 AEW (EMB-145 Netra, A-50EI), và còn nghi vấn về mức độ tự động hóa.
Tóm lại, Ukraine chưa có tên lửa tầm xa phóng từ trên không của phương Tây do thiếu hệ thống tích hợp toàn diện, từ máy bay phù hợp đến AEW. Các tên lửa như Meteor đòi hỏi không chỉ vũ khí mà còn nền tảng hỗ trợ, khiến quá trình chậm trễ dù có đàm phán.