Nhập khẩu lớn nhất thế giới, vì sao Trung Quốc không 'ăn mừng' khi dầu lao dốc?

Giá dầu thấp kỉ lục cũng không trực tiếp chuyển thành giá xăng, giá nhiên liệu rẻ hơn đối với người tiêu dùng Trung Quốc, do chính quyền Bắc Kinh áp đặt quản lý chính sách giá năng lượng nghiêm ngặt. 

Cú cắm đầu" của giá dầu thô thế giới dường như là một món quà trời cho với Trung Quốc – quốc gia nhập khẩu dầu thô lớn nhất thế giới, mỗi năm bỏ ra hàng tỉ USD để nhập mặt hàng này. Với một đất nước phụ thuộc tới 70% dầu nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu trong nước, nguồn cung dầu tràn trề với giá dầu thấp chưa từng có, sẽ chẳng khác gì ước mơ đã trở thành hiện thực. 

Thế nhưng, Trung Quốc lại chưa thể “bật sâm banh” ăn mừng khi giá dầu thô rớt xuống ngưỡng thấp nhất trong vòng 20 năm qua, lần đầu tiên trong lịch sử giá dầu WTI có thời điểm được giao dịch ở mức giá âm 37,63 USD/thùng. Ngược lại, thị trường sụp đổ đã gây ra những lo ngại đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Một tập đoàn dầu mỏ nhà nước lớn của Trung Quốc cho biết giá dầu thấp đã gây ra những nguy cơ chưa có tiền lệ, trong khi một trong 4 ngân hàng quốc doanh lớn tại đại lục lại đang bị chỉ trích mạnh mẽ vì không hủy kịp thời các hợp đồng kỳ hạn mua dầu để tránh thiệt hại cho khách hàng.  

“Chúng ta phải cảnh giác trước viễn cảnh giá dầu quốc tế bất ổn có thể sẽ kích hoạt một cuộc khủng hoảng kinh tế”, Guan Tao - chuyên gia kinh tế trưởng toàn cầu tại Ngân hàng Trung Quốc Quốc tế (BOC International) nhận định. Cụ thể, giá dầu thấp kéo dài có thể thổi bay lợi nhuận của ngành dầu mỏ và khiến giá cổ phiếu, trái phiếu của các công ty hoạt động trong ngành này bốc hơi.

Trong hơn 25 năm qua, bảo đảm nguồn cung dầu mỏ an toàn, ổn định để đáp ứng nhu cầu trong nước tăng mạnh luôn là một thành tố lớn trong chính sách đối ngoại của Bắc Kinh. Cũng chỉ vì tìm kiếm vàng đen, Trung Quốc đã phải triển khai nhiều dự án đắt giá ở nước ngoài, như ủng hộ chính quyền Venezuela. Một trong những lý do chính để Bắc Kinh phát triển Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan chính là việc cung đường này sẽ rút ngắn đáng kể quãng đường vận chuyển dầu từ Trung Đông về Trung Quốc.

Theo ông Bai Jun, một thành viên của ủy ban kinh tế tại Hiệp hội xã hội xăng dầu Trung Quốc – một tổ chức chuyên nghiên cứu về năng lượng, giá dầu thấp sẽ là hồi chuông cảnh tỉnh đối với các khoản đầu tư thăm dò, khai thác dầu khí ở nước ngoài đã được thông qua trước đó, đặc biệt là tại những khu vực có mức chi phí sản xuất cao, khiến Trung Quốc phải thoái lui quy mô đầu tư ra nước ngoài trong tương lai. “Nó sẽ dẫn đến quá trình điều chỉnh về nguồn cung, nhưng không thể chỉ qua một đêm”, ông Bai nhận định. 

Dầu rẻ cũng cản trở các nỗ lực của Trung Quốc thúc đẩy khả năng tự cung ứng trong nước, một điểm cơ bản trong chiến lược an ninh năng lượng của nước này. Kể từ khi trở thành nhà nhập khẩu dầu mỏ lớn vào năm 1996, Trung Quốc ngày một phụ thuộc nhiều hơn vào dầu nhập khẩu từ nước ngoài, vốn chiếm đến 72% cho tiêu dùng nội địa trong năm 2019. Chính điều này đã khiến chính phủ đề ra quyết tâm rất lớn về tăng cường khai thác trong nước, thông qua ba công ty nhà nước lớn là Tập đoàn Xăng dầu Quốc gia (PetroChina), Tập đoàn Hóa dầu Trung Quốc (Sinopec) và Tổng công ty Dầu khí ngoài khơi Trung Quốc (CNOOC).

Thế nhưng giá dầu ở ngưỡng 20 USD/thùng sẽ khiến việc khai thác dầu khí trong nước hoàn toàn không có lợi nhuận, do chi phí khai thác trung bình được ước tính ở mức 50 USD/thùng. Trong thông cáo ngày 21/4, PetroChina cho biết giá dầu giảm sâu đã cho thấy những yếu điểm của tập đoàn này về “lớn, nhưng không mạnh”. Sinopec trong tuần cũng khẳng định sẽ phải chuẩn bị thắt lưng buộc bụng trong một thời gian dài. Cổ phiếu của PetroChina trên sàn chứng khoán Hong Kong đã mất hơn 33% giá trị tính từ đầu năm, trong khi mức giảm với CNOOC và Sinopec là 40% và 20%. 

Nhưng với 200 triệu người sở hữu xe ô tô tại Trung Quốc, cú lao dốc của dầu không tức thời khiến họ được hưởng mức giá xăng rẻ hơn, do chính quyền áp đặt những quy định nghiêm về thị trường bán lẻ. Hiện Trung Quốc đang áp giá xăng, dầu diesel dựa trên mức giá tham chiếu của dầu đứng ở mức 40 USD/thùng. Có nghĩa là giá quốc tế có dao động thế nào, người tiêu dùng tại đại lục vẫn phải trả một mức giá không thay đổi. 

Suy giảm chưa có tiền lệ của giá dầu cũng là cơn ác mộng đối với một số nhà đầu tư tư nhân tại Trung Quốc, những người mua các sản phẩm đầu tư có liên quan đến hợp đồng dầu nước ngoài. Ngân hàng Trung Quốc (BoC), một trong bốn ngân hàng quốc doanh lớn nhất, đã buộc phải ngưng hoạt động cấp tín dụng cho mảng kinh doanh, đầu tư vào những sản phẩm dính tới dầu kỳ hạn của Mỹ. Hai ngân hàng khác là Ngân hàng Xây dựng và Ngân hàng Viễn thông cũng áp đặt các quy định tương tự, ngưng mở vị thế mới đối với nhà đầu tư tư nhân có ý định giao dịch sản phẩm dầu kỳ hạn. 

Một vấn đề khác khiến Trung Quốc không thu được nhiều lợi nhuận từ giá dầu thấp chính là năng lực trữ dầu hạn chế. Lin Boqiang, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu kinh tế năng lượng thuộc Đại học Hạ Môn, cho biết các kho chứa dầu dự trữ chiến lược của Trung Quốc gần như không còn nhiều chỗ trống. Muốn cải thiện thực trạng này, Trung Quốc cần xây dựng các cơ sở mới, dựa trên việc nâng khả năng dữ trữ từ 90-100 ngày như hiện nay lên 120 ngày.

Về mặt lý thuyết, các cơ sở lọc dầu tư nhân nhỏ sẽ được coi là người chiến thắng lớn nhất, thu lợi nhiều nhất từ việc giá rớt xuống mức thấp kỉ lục. Tuy nhiên, năng lực của những nhà máy này hạn chế và họ cũng không được phép bán sản phẩm thành phẩm ra nước ngoài.