Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev trong cuộc gặp ở Baku (Azerbaijan), ngày 19/8/2024. Ảnh: AA/TTXVN
Theo mạng tin News.Az ngày 18/9, Azerbaijan, một quốc gia nhỏ bé nhưng có vị trí chiến lược tại khu vực Caucasus, đã nổi lên như một bên tiềm năng trong việc hòa giải các xung đột quốc tế. Phát biểu tại Diễn đàn quốc tế ở Cernobbio, Italy mới đây, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev đã nhấn mạnh vai trò của Baku trong việc xây dựng cầu nối giữa các quốc gia và khu vực trên thế giới. Ông nói rằng, mặc dù Azerbaijan không phải là một bên tham gia chính trong các vấn đề quốc tế, nhưng với vị trí trung lập và mối quan hệ tốt đẹp với nhiều quốc gia, Azerbaijan có thể đóng vai trò trung gian hòa giải, đặc biệt trong bối cảnh cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine.
Tuyên bố của Tổng thống Aliyev không phải là một lời nói suông. Azerbaijan đã nhiều lần thể hiện sự tinh tế và hiệu quả trong việc duy trì mối quan hệ cân bằng với các cường quốc. Dù không thuộc bất kỳ liên minh quân sự hay tổ chức quốc tế nào như NATO hay CSTO (Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể), Azerbaijan đã duy trì được quan hệ ngoại giao ổn định với cả phương Tây và Nga. Điều này cho phép Azerbaijan giữ vai trò trung gian hòa giải mà không bị ảnh hưởng bởi các lợi ích chính trị hay kinh tế từ các cường quốc khác.
Trong quá khứ, Azerbaijan đã đóng vai trò chủ nhà cho nhiều cuộc họp giữa các bên đối đầu. Một ví dụ điển hình là vào tháng 2/2020, Tổng tham mưu trưởng Nga Valery Gerasimov và Tổng tư lệnh tối cao quân đồng minh NATO Tod Wolters đã hội đàm tại Baku để thảo luận về các vấn đề an ninh. Chính sự trung lập và thân thiện của Azerbaijan đã giúp đất nước này được chọn làm địa điểm cho các cuộc đàm phán nhạy cảm như vậy. Ngoài ra, Azerbaijan còn từng hòa giải thành công các mâu thuẫn giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ sau sự cố bắn hạ máy bay ném bom Nga năm 2015 và giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Israel sau vụ tấn công tàu Mavi Marmara năm 2010.
Khả năng trò hòa giải trong xung đột Nga - Ukraine
Với những tiền lệ đó, liệu Azerbaijan có thể đóng vai trò tương tự trong việc hòa giải giữa Nga và Ukraine? Phát biểu tại diễn đàn Cernobbio, ông Aliyev đã khẳng định rằng Azerbaijan sẵn sàng đóng vai trò trung gian nếu được yêu cầu. Ông nhấn mạnh rằng Azerbaijan duy trì mối quan hệ tốt với cả Nga và Ukraine, đồng thời kiên quyết ủng hộ toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của Ukraine mà không tham gia vào chiến dịch trừng phạt chống Nga. Điều này cho thấy Azerbaijan có khả năng đứng giữa các bên xung đột mà không gây ra mâu thuẫn về lợi ích.
Azerbaijan hiểu rõ hoàn cảnh khó khăn của Ukraine, đặc biệt là về việc khôi phục toàn vẹn lãnh thổ, vì chính họ cũng từng đối mặt với tình huống tương tự trong cuộc xung đột Nagorny-Karabakh. Điều này tạo ra một điểm chung giữa Azerbaijan và Ukraine, đồng thời cũng giúp Baku có cái nhìn thực tế và kinh nghiệm trong việc xử lý các cuộc đàm phán hòa bình kéo dài. Mặt khác, mối quan hệ với Nga vẫn được duy trì nhờ chính sách ngoại giao tinh tế của Azerbaijan, giúp nước này có thể giữ vững mối quan hệ tốt với Moskva.
Thách thức và cơ hội cho Azerbaijan
Tuy nhiên, dù Azerbaijan có đủ điều kiện để đóng vai trò hòa giải, thách thức lớn vẫn nằm ở tính phức tạp của cuộc xung đột Nga - Ukraine. Các cường quốc thế giới như Mỹ và EU đều đã cố gắng can thiệp vào quá trình hòa giải, nhưng cho đến nay chưa có nỗ lực nào thành công. Một trong những lý do là các bên trung gian này thường có lợi ích riêng, điều này dẫn đến việc các cuộc đàm phán bị chi phối bởi toan tính chính trị hơn là mong muốn đạt được hòa bình thực sự.
Ngược lại, Azerbaijan không có lợi ích cá nhân nào trong cuộc xung đột này. Điều này có thể giúp Azerbaijan trở thành một bên trung gian đáng tin cậy hơn, khi nước này không bị ràng buộc bởi các mục tiêu chính trị hay kinh tế. Với kinh nghiệm từ chính những cuộc xung đột của mình, Azerbaijan có thể giúp thúc đẩy các cuộc đàm phán hướng tới một giải pháp thực sự thay vì kéo dài thời gian vì lợi ích của bất kỳ bên nào.
Đến nay, cuộc chiến giữa Nga và Ukraine đã trở thành một vấn đề quốc tế phức tạp, và đến nay chưa có bên nào đạt được tiến triển đáng kể trong việc hòa giải. Trong bối cảnh này, Azerbaijan, với vị trí trung lập, mối quan hệ tốt với cả hai bên và kinh nghiệm ngoại giao, có thể là một lựa chọn tiềm năng để phá vỡ thế bế tắc hiện tại. Tuy nhiên, việc Azerbaijan có thể thành công trong vai trò này hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm sự sẵn lòng của các bên liên quan và tính khách quan của quá trình hòa giải.