Súng được bày bán tại một cửa hàng ở Burns, Oregon. Ảnh: AFP/TTXVN
Nội dung chính của hai dự luật này nhằm thắt chặt lỗ hổng tồn tại nhiều năm nay trong luật kiểm soát súng thông qua việc mở rộng kiểm tra lý lịch đối với những người mua vũ khí qua mạng Internet, tại các cuộc triển lãm súng và thông qua một số giao dịch riêng nhất định, cũng như cho phép nhà chức trách có 10 ngày làm việc để hoàn thành việc thẩm tra lý lịch liên bang trước khi cấp phép cho hoạt động bán súng.
Dù cả hai dự luật trên được Hạ viện thông qua với số phiếu chênh lệch không lớn, song phần nào đã mang lại những tín hiệu tích cực và niềm tin về một nước Mỹ an toàn hơn sau rất nhiều vụ xả súng đẫm máu trong những năm gần đây.
Việc Hạ viện thông qua các dự luật kiểm soát súng trên cho thấy quyết tâm từ phe Dân chủ cũng như cam kết của Tổng thống Joe Biden trong chiến dịch tranh cử về việc tăng cường kiểm soát súng đạn. Kiểm soát súng đạn chặt chẽ hơn thường xuyên là chủ đề vận động cử tri trong suốt chiến dịch tranh cử không chỉ của ông Biden mà còn của nhiều ứng cử viên đảng Dân chủ tham gia tranh cử tổng thống Mỹ năm 2020, nhất là những người theo quan điểm ôn hòa.
Một trong những mục tiêu trọng tâm của Tổng thống Biden là loại bỏ Đạo luật Bảo vệ thương mại hợp pháp trong vũ khí (PLCAA). Quyết tâm này đã được ông khẳng định trong phát biểu khi tới hai bang New Hamshire và South Carolina gần đây. Trong khi đó, tháng 2 vừa qua, bà Susan Rice - Chủ tịch Hội đồng Chính sách nội địa và ông Cedric Richmond - cố vấn cấp cao của Tổng thống Mỹ, đã phối hợp với các nhóm phòng chống bạo lực súng đạn như Brady, Giffords, Everytown for Gun Safety và Moms Demand Action nhằm thảo luận về những chính sách cải cách liên quan mà đảng Dân chủ đang thúc đẩy tại quốc hội như tăng cường kiểm tra lý lịch của người sử dụng súng đạn.
Đảng Dân chủ từ lâu cho rằng cần có luật mới để kiềm chế bạo lực súng đạn tại quốc gia này và đảm bảo súng không rơi vào tay những đối tượng nguy hiểm, cũng như ngăn chặn nhiều vụ trọng tội. Hạ nghị sĩ đảng Dân chủ Mike Thompson, người dẫn đầu cuộc vận động mở rộng kiểm soát súng đạn trong nhiều năm, cho biết trung bình mỗi ngày có 30 người thiệt mạng do bạo lực súng đạn ở Mỹ, con số này sẽ tăng lên 100 nếu tính cả các vụ tự sát và chết do tai nạn liên quan đến súng. Đáng chú ý, Giáo sư tâm lý Chris Ferguson thuộc Đại học Stetson ở bang Florida cho rằng nguyên nhân chính của những vụ xả súng ở Mỹ là do việc sở hữu súng quá dễ dàng.
Tuy nhiên, để có thể chính thức trở thành đạo luật, chính quyền của ông Biden và phe Dân chủ vẫn còn một chặng đường dài phía trước, đặc biệt nhiều khả năng sẽ vấp phải sự phản đối quyết liệt của phe Cộng hòa tại Thượng viện thời gian tới. Dù giành quyền kiểm soát Thượng viện, song phe Dân chủ vẫn cần sự ủng hộ tuyệt đối của 50 thành viên phe này cũng như ít nhất 10 nghị sĩ thuộc đảng Cộng hòa để các dự luật trên chính thức trở thành luật.
Lâu nay, phe Cộng hòa, với quan điểm ủng hộ các giá trị về tư tưởng và lợi ích của các tập đoàn công nghiệp vũ khí, thường hậu thuẫn để đảm bảo các quyền sử dụng súng của người dân Mỹ. Việc ngăn chặn các nỗ lực của chính quyền mới cũng như của phe Dân chủ trong vấn đề siết chặt kiểm soát súng có thể giúp ngành công nghiệp vũ khí, vốn đóng vai trò không nhỏ tại Mỹ, tránh được nguy cơ đứng trước bờ vực phá sản. Trong khi những người ủng hộ việc sử dụng vũ khí viện lý do đây là "bảo vệ các giá trị về tự do" thì các tập đoàn sản xuất vũ khí lại thu về nguồn lợi nhuận rất lớn, đồng thời luôn đưa ra các lý lẽ để bảo vệ sự tồn tại của hoạt động này.
Các chuyên gia cũng cho rằng kế hoạch kiểm soát súng của ông Biden sẽ làm tăng thêm thuế sở hữu súng cá nhân, khi những người sở hữu sẽ phải trả thêm tổng cộng 34 tỷ USD. Một thực tế chứng minh rằng doanh số bán súng đang gia tăng trên khắp nước Mỹ, với một phần nguyên nhân là do lo ngại Tổng thống Biden sẽ đẩy mạnh kiểm soát súng cũng như sự bất an liên quan đại dịch COVID-19 và làn sóng biểu tình phân biệt chủng tộc. Hiệp hội Súng trường quốc gia (NRA), nhà tài trợ chủ chốt của nhiều thượng nghị sĩ Mỹ, cũng từng tuyên bố sẽ chống lại mọi biện pháp kiểm soát súng đạn.
Dư luận Mỹ từ lâu cũng bị chia rẽ sâu sắc về một trong những vấn đề được cho là "cơn đau đầu kinh niên" tại nước này. Dù việc sở hữu vũ khí là một trong những quyền quan trọng được ghi trong Tu chính án thứ 2 của Hiến pháp Mỹ, song trong suốt phần lớn chiều dài lịch sử nước Mỹ, kiểm soát súng luôn trở thành một vấn đề gây chia rẽ hai đảng Dân chủ và Cộng hòa. Dựa trên các quan điểm khác nhau về giá trị tự do và bình đẳng, hai đảng hàng đầu của Mỹ thường thúc đẩy các chính sách đối ngược nhau về vấn đề này.
Đáng chú ý, quan điểm của người Mỹ về việc sử dụng súng hiện dường như còn chia rẽ hơn so với thời điểm trước đây khi ông Biden đề cập vấn đề này, khi kết quả một cuộc thăm dò do Viện Gallup thực hiện tháng 11/2020 cho thấy tỷ lệ ủng hộ việc siết chặt hơn đạo luật sử dụng súng đang ở mức thấp nhất tại Mỹ kể từ năm 2016. Những người ủng hộ việc sử dụng súng thì luôn cho rằng, "văn hóa súng đạn" đã ăn sâu vào xã hội Mỹ và trở thành một quyền bất khả xâm phạm ở quốc gia này. Giáo sư David Yamane của Đại học Wake Forest từng nhận định đối với phần lớn người Mỹ, súng chính là một phần cuộc sống hằng ngày khi hầu hết người dân Mỹ đang hoặc đã sống trong ngôi nhà có vũ khí.
Bạo lực súng đạn từ lâu đã là câu chuyện gây nhức nhối trong xã hội Mỹ và đến nay vẫn chưa tìm được lời giải đáp thỏa đáng bởi những bất đồng và chia rẽ sâu sắc trong chính trường Mỹ cùng như những tác động của khía cạnh lợi ích. Các vụ xả súng kinh hoàng và đẫm máu vẫn nối tiếp nhau diễn ra trong suốt những năm qua, như những lời cảnh tỉnh về một nước Mỹ ngày càng thiếu an toàn hơn khi các giá trị về tự do phần nào bị lung lay từ ngay trong lòng nước Mỹ. Các dự luật kiểm soát súng đạn từng bị "chết yểu" dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama hiện cũng không dễ có cơ hội "sống lại" dưới chính quyền của ông Biden, dù rằng đảng Dân chủ đang giành quyền kiểm soát tại lưỡng viện Quốc hội Mỹ.