Tàu chở dầu trên biển. Ảnh minh hoạ: Getty Images
Qua nghiên cứu, Financial Times phát hiện ít nhất 16 con tàu trong “hạm đội tàu ma” từng giúp Iran lách lệnh trừng phạt của Mỹ đã tạo mạng lưới mới vận chuyển dầu thô của Nga trong hai tháng qua. Trước đó, chỉ có 9 con tàu chuyển sang chở dầu Nga trong 9 tháng đầu của chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine.
Thuật ngữ “hạm đội ma” dùng để chỉ những con tàu chở dầu bí mật vận chuyển dầu từ các quốc gia bị trừng phạt. Đây chính là biện pháp mà Iran từng áp dụng để lách lệnh trừng phạt dầu mỏ do phương Tây áp đặt nhằm phá vỡ hoạt động xuất khẩu nhiên liệu của nước này.
Các nhà phân tích và môi giới tàu biển cho rằng Nga đang lôi kéo các chủ sở hữu và nhà khai thác tàu chở dầu với mức phí bảo hiểm hấp dẫn, trong bối cảnh nước này tìm cách bảo toàn nguồn thu xuất khẩu chính trước các biện pháp trừng phạt của phương Tây, như áp trần giá dầu của Liên minh châu Âu (EU), Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) và Australia. Doanh thu xuất khẩu dầu của Nga ước tính đã giảm rõ rệt so với mức trước xung đột.
Bà Svetlana Lobaciova, nhà phân tích tàu chở dầu tại công ty môi giới tàu EA Gibson ở London (Anh) cho biết: “Chúng tôi đã phát hiện một số tàu trước đây từng vận chuyển dầu của Iran tham gia vào hoạt động thương mại của Nga. Phí bảo hiểm vận chuyển của Nga cao hơn ít nhất 50% so với giá thị trường thông thường, thậm chí có trường hợp còn hơn 100%, hấp dẫn hơn so với vận chuyển dầu của Iran”.
Iran, quốc gia hợp tác về chính sách dầu mỏ với Moskva thông qua tổ chức OPEC+, đã có thể duy trì, thậm chí tăng xuất khẩu dầu thô trong những tháng gần đây, bất chấp lệnh trừng phạt của Mỹ.
Giới phân tích lo ngại sự cạnh tranh giữa các tàu có thể là nguồn cơn gây căng thẳng cho mối quan hệ giữa 2 nước. Song ông Matthew Wright, chuyên gia tại Công ty phân tích và dữ liệu Kpler, cho biết: “Số lượng ‘tàu ma’ thuộc sở hữu của các thực thể bí ẩn tăng lên cho phép các nước né tránh các lệnh trừng phạt và hỗ trợ nhau trong việc tìm kiếm nguồn cung”.
Nhà máy diesel ở Irkutsk, Nga. Ảnh: Reuters
Song những căng thẳng trong thị trường tàu chở dầu dự kiến sẽ trở nên trầm trọng hơn trong những tuần tới, khi phương Tây mở rộng áp đặt lệnh trừng phạt đối với hoạt động xuất khẩu nhiên liệu tinh chế của Nga, gồm dầu diesel và xăng.
Nga đã phải điều hướng lại rất nhiều tàu chở dầu thô sang châu Á, sau khi lệnh cấm nhập khẩu dầu thô của Nga sang EU bằng đường biển có hiệu lực từ ngày 5/12. Nước này sẽ cần vận chuyển dầu diesel và các loại nhiên liệu khác đến những khách hàng xa hơn khi lệnh cấm mới có hiệu lực.
Trong khi đó, theo giới quan sát, các lệnh trừng phạt của phương Tây nhắm vào Nga ít nặng nề hơn các lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào Iran. Động thái áp trần giá dầu của G7 cũng được đưa ra một phần để hạn chế doanh thu của Điện Kremlin, trong khi vẫn duy trì đủ lượng dầu của Nga trên thị trường, để tránh tình trạng thiếu hụt.
Các nhà môi giới tàu biển cho biết nhiều điều khoản cũng khiến giao dịch với Nga hấp dẫn hơn so với các giao dịch với Iran hoặc các quốc gia bị trừng phạt nặng nề khác, như Venezuela. Hơn nữa, các chủ tàu và người điều hành ít có khả năng vi phạm các biện pháp này, nếu có thể chứng minh họ đã được thông báo rằng nhiên liệu của Nga được bán dưới mức giá trần.
Phân tích của Financial Times cũng cho thấy khối lượng dầu thô của Nga vận chuyển trên các của “hạm đội ma” đã tăng từ gần 3 triệu thùng trong tháng 11/2022 lên hơn 9 triệu thùng trong tháng 1 năm nay.
Một nhà môi giới tàu biển cho biết trong khi một số nhà khai thác tàu chở dầu lớn vẫn tránh giao dịch dầu mỏ với Nga - chẳng hạn các công ty khai thác dầu lớn ở phương Tây và nhà khai thác tàu Mỹ, thì nhiều người vẫn sẵn sàng nhập khẩu dầu Nga với mức giá hấp dẫn.
“Giờ đây, tay ai cũng 'nhúng chàm'. Ranh giới giữa thị trường xám và thị trường tàu chở dầu thông thường chắc chắn đã trở nên mờ nhạt hơn trong năm qua”, nhà môi giới giấu tên cho biết.
Theo nguồn tin, một số tàu đang chạy trên tuyến đường của Nga là những tàu trước đây được xác định có khả năng thuộc “đội tàu hoạt động trong bóng tối” của chính Moskva. Các nhà môi giới tàu ước tính đội này có khoảng 100 tàu.
Công ty dầu khí Rosneft-Tuapsenefteprodukt, cơ sở vận chuyển dầu chính ở miền Nam nước Nga. Ảnh: Sputnik
Bà Claire Jungman, Chánh văn phòng của Tổ chức vận động United Against Nuclear Iran (UANI), cho biết: “Quyền sở hữu các đội ‘tàu ma’ không rõ ràng và được ‘nguỵ trang’ liên tục thông qua nhiều công ty ‘bình phong’ để né các lệnh trừng phạt”.
Dầu của Nga vẫn đang vận chuyển trên các tàu chở dầu với các điều khoản bảo hiểm của phương Tây nhưng chỉ áp dụng với dầu được mua thấp hơn giá trần. Giá dầu thô Ural của Nga đã giảm xuống mức thấp hơn 30 - 40 USD/thùng so với giá các loại dầu thô quốc tế tiêu chuẩn như Brent.
Bên cạnh đó, các dầu của Nga từ Biển Baltic đến Biển Đen cũng giảm giá mạnh. Nguyên nhân một phần là do các nhà máy lọc dầu ở Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đàm phán với mức giá thấp hơn cho các chuyến hàng từng được chuyển đến EU.
Chuyên gia Lobaciova cho biết hoạt động vận chuyển dầu của Nga dường như mang lại lợi nhuận cao hơn cho khách hàng, vì không xảy ra tình trạng chậm trễ, không giống như dầu của Iran vốn mất nhiều thời gian để “che giấu” nguồn gốc.
Hiện tại, các nhà máy lọc dầu ở những quốc gia như Trung Quốc vẫn là khách hàng mua dầu lớn của Iran, nhưng họ cũng để các tàu chở dầu Iran chờ đợi rất lâu.
“Đôi khi chúng tôi quan sát thấy các tàu chở dầu của Iran phải đợi hàng tháng. Điều này không xảy ra với các tàu chở dầu của Nga. Đây là một trong những điều thu hút các nhà khai thác, khi giá cước cho các tuyến đường của Nga quá cao”, bà Lobaciova cho hay.
Châu Á đã trở thành khách hàng mua dầu lớn của Nga kể từ khi Moskva triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Nhiều giao dịch đã được tạo điều kiện thuận lợi bởi các công ty vận chuyển sẵn sàng sử dụng các phương pháp, như chuyển dầu từ tàu này sang tàu khác và hoạt động bí mật để giảm nguy cơ bị phát hiện.