Biến thể Delta buộc các nước phải thay đổi chiến lược chống COVID-19

Delta khiến thế giới phải tính toán lại chiến lược “thoát COVID-19”

Biến thể Delta đang thay đổi tính toán của các chính phủ trên thế giới, làm dấy lên những lo ngại về sớm có lối thoát khỏi đại dịch. Nó cũng khoét sâu hố ngăn cách giữa những nước có tỷ lệ tiêm vaccine cao và phần còn lại, gia tăng số ca mắc ở các quốc gia trước đó từng kiểm soát khá tốt dịch bệnh.

Khả năng lây nhiễm nhanh và mạnh của biến thể Delta so với các chủng virus ban đầu khiến số ca mắc mới COVID-19 tăng mạnh, kể cả ở cả những nước đạt tỷ lệ tiêm chủng cao như Anh và Israel. Tại những quốc gia này, vaccine đã giúp ngăn chặn các ca bệnh chuyển nặng và ca tử vong. Tuy nhiên, ở nhiều nơi thuộc phần còn lại của thế giới, đại dịch khiến ít nhất 200 triệu người mắc và hơn 4 triệu người tử vong này vẫn diễn biến nghiêm trọng.

Tin tốt là vaccine vẫn có độ hiệu hữu tương đối cao trước biến thể Delta trong ngăn chặn những ca bệnh nặng và ca tử vong ở những người đã được tiêm chủng đầy đủ. Nó đã chứng minh chính phủ các nước đã đúng khi quyết đoán đặt cược vào vaccine, coi đây là cách tốt nhất để đưa nhịp sống trở lại bình thường.

Theo giám đốc điều hành hãng dược BioNTech, Ugur Sahin, sự lây lan nhanh chóng của biến thể Delta làm giảm khả năng miễn dịch của vaccine trước virus SARS-CoV-2 ở những người được tiêm vaccine đủ liều. Nhưng vaccine vẫn đủ khả năng bảo vệ người được tiêm chủng không bị bệnh nặng và có thể chưa cần tới mũi tiêm thứ ba.

Ở những nước phát triển, biến thể Delta có khả năng lây nhiễm đặt ra yêu cầu tăng nhanh số người được tiêm vaccine để ngăn chặn những đợt bùng phát mới. Những hy vọng về dịch COVID-19 nhanh chóng trở thành một dịch bệnh như cúm mùa  ngày càng giảm dần. Mỹ và nhiều nước châu Âu đang nỗ lực đẩy mạnh chiến dịch tiêm vaccine để đối phó với biến thể Delta. Nhiều nước tái áp đặt quy định bắt buộc đeo khẩu trang và yêu cầu một số doanh nghiệp đóng cửa trở lại. Các biện pháp hạn chế đi lại, cách ly theo hướng dẫn và làm việc ở nhà ngày càng phổ biến.

Viễn cảnh với các nước đang phát triển thậm chí còn tồi tệ hơn. Nhiều nước ở châu Á và châu Phi đang ghi nhận số ca mắc mới kỷ lục vì biến thể Delta, kể cả những quốc gia trước đó từng kiểm soát dịch tương đối tốt. "Có một thực tế khủng khiếp mà tôi cho là mọi người chưa thể hiểu hết. COVID-19 là một dịch bệnh mới tồi tệ và có thể sẽ tồn tại vĩnh viễn. Đây là gánh nặng gia tăng mà tất cả chúng ta đều phải đối diện”, Martin Hibberd, giáo sư về bệnh truyền nhiễm tại Trường Y học nhiệt đới và Vệ sinh dịch tễ London bày tỏ quan điểm.

Miễn dịch cộng đồng giờ là khái niệm xa vời

Sau khi xuất hiện lần đầu tiên tại Ấn Độ vào năm ngoái, biến thể Delta hiện đã được ghi nhận ở hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ. Thống kê hoa học cho thấy, khoảng 80% ca nhiễm vào giữa tháng 7 này là do biến thể Delta. Con số này cao  gấp hai lần so với một tháng trước đó, cho thấy rõ mức độ lây lan nguy hiểm của biến thể này so với các chủng gốc.

Trung tâm Ngăn ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) Mỹ cho biết Delta chiếm 83% trong tổng số mẫu virus được giải trình tự gen ở Mỹ. Tại Anh, con số này là 99%. Biến thể Delta cũng chiếm hơn một nửa các mẫu gien của virus được phân tích ở Pháp, Đức, Thụy Điển và Bồ Đào Nha. Theo sáng kiến GISAID - mạng cơ sở dữ liệu trực tuyến về phân tích gien các mẫu virus được các nhà khoa học chia sẻ, biến thể này cũng chiếm hơn 70% các mẫu được gửi tới GISAID từ châu Á và hơn 60% mẫu virus được gửi tới từ châu Phi.

Thời kỳ đầu của đại dịch Covid-19, trước khi biến thể Delta xuất hiện, các nhà khoa học ước tính để ngăn chặn virus SARS-CoV-2 bùng phát, khoảng 2/3 dân số thế giới cần được miễn dịch thông qua tiêm vaccine hoặc kết hợp giữa tiêm vaccine với số từng mắc COVID-19. Nếu đạt được mục tiêu đó, COVID-19 sẽ trở thành một dịch bệnh giống cúm mùa - bệnh hiếm khi khiến hệ thống y tế quá tải.

Nhưng sự lây lan của biến thể Delta trên khắp thế giới đã làm thay đổi mọi thứ. Nhiều ước đoán khác nhau, nhưng các nhà khoa học tin rằng biến thể Delta có khả năng lây nhiễm cao hơn chủng gốc xuất hiện lần đầu tại Trung Quốc khoảng 2 - 3 lần. Hãy làm một phép so sánh: Nếu thiếu các biện pháp y tế công cộng nhằm làm giảm số ca mắc, cứ 10 người nhiễm chủng virus gốc trung bình sẽ lây cho 25 người khác. Với biến thể Delta, cứ 10 người mắc thì sẽ lây cho từ 60 - 70 người khác, một sự gia tăng đáng kể.

Điều đó đã đặt ngưỡng đạt miễn dịch cộng đồng ngày càng xa tầm tay. Chính phủ và các nhà chức trách trước đó kỳ vọng về miễn dịch cộng đồng nhờ độ che phủ vaccine từ 60 - 70% đã phải tính toán lại. Bởi theo Mark Woolhouse, giáo sư về dịch bệnh truyền nhiễm tại Đại học Edinburgh, với biến thể Delta, tỉ lệ này phải lên ngưỡng 80 - 90% dân số được tiêm ngừa. Thậm chí, nhiều nhà khoa học còn cho rằng phải đạt 95% thì mới có được miễn dịch cộng đồng, do phải tính đến yếu tố vaccine không đạt hiệu quả 100% trong giảm thiểu lây nhiễm.

Tìm kiếm một chiến lược, cách tiếp cận mới

Ở những nước phát triển, biến thể Delta đang buộc các nhà chức trách y tế phải suy tính lại về chiến lược chống dịch, ngay cả khi tỷ lệ cao dân số được tiêm vaccine ở mức cao. Sau khi số ca mắc tăng gấp 6 lần, Hà Lan đã phải đóng cửa các hộp đêm vào tháng này, chỉ ít tuần vừa mở cửa trở lại hồi cuối tháng 6. Việc đeo khẩu trang và thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội vẫn được duy trì ở Pháp, Đức và Italy.

Kế hoạch "hộ chiếu vaccine" dưới nhiều hình thức khác nhau nhằm nối lại các hoạt động xã hội đang được thảo luận và triển khai ở Pháp, Italy, Israel và Anh, như một phần trong nỗ lực bao trùm nhằm tìm kiếm giải pháp thay thế cho lệnh phong tỏa để làm giảm lây nhiễm và khích lệ mọi người bỏ tâm lý ngần ngại tiêm chủng, thông qua việc tạo thêm quyền lợi cho người đã chích ngừa.

Tại Mỹ, biến thể Delta đã chấm dứt xu hướng giảm số ca mắc hàng ngày. Theo dữ liệu từ Đại học Johns Hopkins, số ca mắc trung bình trong 7 ngày qua đã vượt quá 49.000, gấp đôi con số trước đó chỉ 10 ngày. Hạt Los Angeles, khu vực đông dân nhất của Mỹ, đã phải tái áp đặt quy định đeo khẩu trang trong nhà sau khi chứng kiến sự gia tăng các trường hợp mắc mới. Phá bỏ tâm lý ngại tiêm vaccine là nhiệm vụ đầy thách thức, nhất là những vùng ở cực nam nước Mỹ. Chính quyền Tổng thống Joe Biden đã không thể hoàn thành mục tiêu 70% dân số được tiêm ngừa ít nhất một mũi theo thời hạn ngày 4/7.

Tại châu Phi, nơi có chưa tới 1,5% trong số 1,3 tỷ dân được tiêm vaccine, các bệnh viện đã trở nên quá tải trước gia tăng kỷ lục số ca mắc trong những tuần gần đây. Nhiều nghĩa địa ở Zambia và Namibia không còn chỗ chôn. Tuần trước, Nam Phi đã vượt 10.000 ca tử vong vì Covid-19. Các quốc gia như Nam Phi, Uganda và Namibia đều phải tái áp dụng các biện pháp phong tỏa.

Dữ liệu từ Nam Phi còn cho thấy thách thức đặc biệt mà biến thể Delta đặt ra cho thế giới. Một nghiên cứu trên toàn quốc dựa vào mẫu máu hiến tặng cho thấy khoảng 47% dân số Nam Phi đã có kháng thể trước khi làn sóng hiện tại diễn ra, bởi nhiều người đã nhiễm bệnh trong hai làn sóng trước và khỏi bệnh. Nhưng với việc Nam Phi vừa ghi nhận gia tăng kỷ lục số ca mắc mới, các nhà khoa học đã nhận ra một thực tế: kháng thể được tạo ra sau khi nhiễm biến thể Beta không đủ để vô hiệu hóa biến thể Delta. Nam Phi vẫn dễ tổn thương như khi bắt đầu đại dịch.

Tại châu Á, biến thể Delta cũng đang gây ra nhiều vấn đề cho những quốc gia từng phản ứng tốt vào giai đoạn đầu của dịch bệnh và là hình mẫu của thế giới nhưng sau đó lại chậm chạp trong chiến dịch tiêm chủng vaccine.

Hàn Quốc đã thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội nghiêm ngặt nhất khi trải qua làn sóng bùng phát số ca mắc lớn nhất kể từ khi dịch bệnh xuất hiện. Các quy định mới cấm tụ tập trên 2 người sau 18h, hạn chế các thành viên tham dự đám cưới và đám tang, cấm khán giả tại các sự kiện thể thao và hầu hết các cửa hàng đều phải đóng cửa vào 22h.

Nhật Bản cũng ghi nhận gia tăng số ca mắc vào cuối tháng 6, buộc Thủ tướng Suga Yoshihide phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp ở Tokyo từ 12/7. Các biện pháp khẩn cấp, dự kiến kéo dài cho tới 22/8, có hiệu lực trong suốt kỳ Thế vận hội Tokyo, sự kiện thể thao được tổ chức mà hầu như không có khán giả.

Đông Nam Á là khu vực đặc biệt dễ tổn thương bởi tỷ lệ tiêm vaccine thấp. Hầu hết các nước đều có tỷ lệ tiêm vaccine dưới 15% dân số. Thậm chí, Singapore, quốc gia có tỷ lệ tiêm vaccine cao nhất khu vực với khoảng 50% dân số, cũng đang phải đối diện với gia tăng số ca mắc mới do biến thể Delta gây ra.

Indonesia là nước chịu tổn thất nặng nề nhất từ biến thể Delta khi số ca mắc bắt đầu tăng lên hồi đầu tháng 6. Các bệnh viện đã nhanh chóng rơi vào tình quá tải và tỷ lệ tử vong tăng lên mức kỷ lục. Hơn 1.000 ca tử vong vì Covid-19 được ghi nhận hàng ngày ở quốc gia này trong tuần qua và tỷ lệ số ca tử vong theo đầu người ở Indonesia cao nhất trong khu vực với 283 ca/1 triệu người. Chính phủ Indonesia đã phải áp đặt các biện pháp nghiêm ngặt nhất tại những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất để ngăn dịch lây lan.