Bánh gai của đồng bào Tày, Nùng ở Cao Bằng khá đặc biệt, gắn liền với một truyền thuyết từ thời vua Lý Thái Tông (đầu thế kỷ 10). Khi đó, giặc Tống sang xâm lược nước ta, thủ lĩnh của người Cao Bằng là Nùng Trí Cao đã chỉ huy quân dân vùng biên ải đánh giặc.
Bánh gai - loại bánh không chỉ chuẩn bị cho rằm tháng bảy mà nay được coi như món quà quê giản dị, nhưng đầy hương vị. |
Đồng bào làm bánh gai cho các chiến binh đem theo làm lương khô ra trận. Bánh được xâu thành từng cặp để đeo bên người cho tiện cho nên người Tày, Nùng gọi là pẻng tải (bánh đeo).
Gạo để làm bánh của đồng bào phải là loại nếp ngon, không lẫn tẻ, có vậy bánh mới mềm và dai. Nếp được ngâm chừng một buổi cho no nước, xay trong cối đá thành một thứ bột đặc sánh, đựng trong túi vải, treo lên cho róc nước.
Lá gai đã được hái về từ trước, tước bỏ gân lá, phơi khô. Lá khô đem ninh, khi đun bỏ thêm chút vôi tôi cho mau nhừ. Xong rửa sạch, vắt khô, thái mịn.
Chọn mua lá gai khô, nguyên liệu chính của bánh gai. |
Đường phên đun cho sôi chảy rồi trộn với lá gai thành một thứ mật sền sệt. Người ta nhào mật này với bột cho đều rồi đem giã trong cối đá cho thật nhuyễn. Bột giã xong có màu xanh đen, mịn màng, dẻo quánh. Mùi nếp, mùi mật, mùi lá gai quyện vào nhau thơm nức.
Bánh gai gói bằng lá chuối, hình dẹt. Nhân bánh gai được làm bằng lạc rang giã nhỏ hoặc đỗ xanh trộn đường. Bánh hấp trong chõ như đồ xôi. Từ lúc nước sôi cho đến khi bánh chín, chừng tàn một tuần hương là được.
Nhân bánh làm từ đỗ xanh, đường, cùi dừa, thịt mỡ. |
Trước kia, đồng bào ở Cao Bằng thường chỉ làm bánh gai vào dịp rằm tháng bảy, vừa để cúng tổ tiên, ông bà vừa để ôn lại câu chuyện về những ngày hào hùng xưa kia. Bây giờ, bánh gai trở thành một món quà dân dã, thường bán trong những ngày chợ phiên, ở những quán nước. Khách nơi xa đến Cao Bằng bao giờ cũng mua lấy mươi cặp bánh gai đem về làm quà cho người thân, như để giới thiệu một chút văn hóa của một vùng đất biên cương.