Con đường để văn hóa sống và người dân phát triển
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề, nghệ nhân Mai Thị Hợp (xã A Lưới 2) được xem là một trong những người gìn giữ tinh hoa thổ cẩm Tà Ôi. Bà Hợp cho biết, đã bắt đầu dệt từ năm 12 tuổi và cho đến nay vẫn miệt mài bên khung gỗ truyền thống, vừa gìn giữ kỹ thuật cổ truyền, vừa cải tiến mẫu mã để sản phẩm phù hợp thị trường nhưng vẫn giữ vẹn nguyên cội nguồn văn hóa. Từ những tấm dèng mang đậm bản sắc, bà đã giới thiệu nghề truyền thống đến nhiều quốc gia, góp phần đưa hình ảnh người phụ nữ Tà Ôi vào không gian văn hóa rộng mở hơn.
Dù gặp không ít khó khăn về đầu ra, điều kiện đi lại và sự thưa thớt của lớp trẻ mặn mà với nghề, nữ nghệ nhân vẫn kiên trì truyền dạy cho bất cứ ai có nhu cầu học nghề. Từ những nỗ lực đó, Hợp tác xã Thổ cẩm xanh AzaKoonh ra đời, mở ra hướng phát triển bền vững hơn cho sản phẩm thổ cẩm Tà Ôi. Tại đây, du khách không chỉ đến tham quan và mua sản phẩm mà còn trực tiếp trải nghiệm dệt Dèng, tìm hiểu câu chuyện văn hóa đằng sau từng hoa văn, màu sắc. Nhờ mở cửa đón khách, các thành viên hợp tác xã có nguồn thu ổn định hơn, đồng thời nâng cao vai trò của phụ nữ trong kinh tế cộng đồng.
Cùng với nghề dệt, nhiều mô hình du lịch cộng đồng tại các xã miền núi thành phố Huế đang “thức giấc”. Các homestay như Hương Danh, Pa Cô Tựa, Anor House, Pâr Lê đón ngày càng nhiều du khách nhờ cảnh quan nguyên sơ và không gian văn hóa đặc trưng. Nhiều điểm sinh thái – văn hóa như thác Mơ, suối A Lin, A Roàng, thác Pâr Lê trở thành nơi để du khách trải nghiệm ẩm thực truyền thống, diễn xướng và các hoạt động cộng đồng.
Các nhà cộng đồng tại thôn A Hưa, thôn Dỗi cũng trở thành không gian giao lưu văn hóa, giới thiệu cồng chiêng, nghi lễ truyền thống và ẩm thực địa phương. Những năm qua, lễ hội mừng lúa mới Azakoonh, lễ bỏ mả Ariêu Ping, tục đi sim… được phục dựng trong khuôn khổ Ngày hội vùng cao và Festival Huế đã góp phần quảng bá mạnh mẽ bản sắc văn hóa miền sơn cước. Nhờ đó, người dân có thêm nguồn thu từ lưu trú, ẩm thực, hướng dẫn và bán sản phẩm thủ công, từng bước thoát nghèo và gắn bó hơn với nghề truyền thống.
Khai thác văn hóa gắn với bền vững và lợi ích cộng đồng
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh (Trường Đại học Khoa học - Đại học Huế), kho tàng văn hóa của đồng bào Tà Ôi, Cơ Tu và Bru – Vân Kiều là nguồn tài nguyên du lịch dồi dào, mang lại sức hấp dẫn đặc biệt cho các sản phẩm du lịch văn hóa tộc người. Những giá trị về kiến trúc nhà sàn, nhà dài, trang phục thổ cẩm, ẩm thực truyền thống, nghề thủ công, tín ngưỡng, lễ hội, diễn xướng cồng chiêng và nghệ thuật tạo hình là nền tảng quan trọng để hình thành sản phẩm du lịch khác biệt và bền vững.
Từ góc nhìn chuyên môn, ông cho rằng việc phát triển du lịch văn hóa tộc người cần gắn liền với điều tra, kiểm kê di sản; lựa chọn loại hình phù hợp với điều kiện thực tế; liên kết nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – người dân; xây dựng làng du lịch cộng đồng; kết nối tuyến điểm giữa huyện A Lưới cũ (nay là các xã A Lưới 1-5) và các đô thị; đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên bản địa; đồng thời đảm bảo phân chia lợi ích công bằng để người dân trở thành chủ thể của hoạt động du lịch. Việc kết hợp khai thác di sản văn hóa với tài nguyên sinh thái như rừng nguyên sinh, thác nước, hang động… sẽ giúp tạo ra sản phẩm du lịch đa dạng hơn. Cùng với đó, công tác bảo tồn và tái đầu tư cho văn hóa cần được đặt lên hàng đầu để đảm bảo sự phát triển lâu dài.
Ở góc nhìn cộng đồng, Thạc sĩ Lê Thị Liễu (Trường Chính trị Nguyễn Chí Thanh, thành phố Huế) đánh giá việc công nhận nghề dệt Dèng và lễ hội Azakoonh là di sản văn hóa quốc gia đã tạo động lực mạnh mẽ để A Lưới phục hồi và lan tỏa các giá trị truyền thống. Việc tái hiện cúng dâng Dèng, tục đi sim, biểu diễn cồng chiêng trong các sự kiện lớn đã góp phần đưa văn hóa miền núi đến gần hơn với du khách. Các mô hình homestay, điểm du lịch cộng đồng phát triển tốt trong thời gian qua cho thấy khi người dân chủ động tham gia và di sản được bảo tồn sống động, du lịch sẽ trở thành phương thức hiệu quả giúp xóa đói giảm nghèo.
Từ câu chuyện của nghệ nhân Mai Thị Hợp đến sự hình thành của các mô hình du lịch cộng đồng tại A Lưới và nhiều địa bàn miền núi khác, có thể thấy rằng văn hóa tộc người chính là nền tảng để xây dựng một hướng phát triển du lịch bền vững. Huế không chỉ sở hữu di sản cung đình mà còn chứa đựng kho tàng văn hóa bản địa phong phú, độc đáo và giàu giá trị nhân văn. Khai thác hợp lý, có trách nhiệm những giá trị ấy sẽ giúp đồng bào cải thiện đời sống, giữ gìn bản sắc và tạo dựng một hướng phát triển mới cho du lịch Huế – một hướng phát triển hài hòa với thiên nhiên, tôn trọng văn hóa và lấy cộng đồng làm trung tâm.