Tàu chở ngũ cốc di chuyển dọc Eo biển Bosphorus ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN
Theo hãng tin Reuters, ngày 13/6, phát biểu trong cuộc họp với các phóng viên chiến trường và blogger quân sự Nga, ông Putin nhấn mạnh: "Chúng tôi đang suy nghĩ về việc rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc ngay bây giờ".
Theo Tổng thống Putin, để thuyết phục Moskva chấp thuận thỏa thuận Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen, các quan chức Liên hợp quốc đã đồng ý giúp Nga xuất khẩu lương thực và phân bón. Tuy nhiên, cam kết đó đã không được tôn trọng do "sự phản bội của phương Tây".
“Thật không may, chúng tôi một lần nữa bị lừa. Không có gì được thực hiện về mặt tự do hóa việc cung cấp ngũ cốc của chúng tôi cho thị trường nước ngoài. Có rất nhiều điều kiện mà phương Tây phải thực hiện dưới sự lãnh đạo của Liên Hợp Quốc”, Tổng thống Nga chỉ rõ.
Ông Putin cho biết sẽ thảo luận về một số vấn đề liên quan với các nhà lãnh đạo châu Phi dự kiến sẽ sớm đến thăm Nga, đồng thời nhấn mạnh Moskva sẵn sàng cung cấp ngũ cốc miễn phí cho các nước nghèo nhất thế giới.
Hồi đầu tháng 5, trả lời báo giới Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Vershinin cũng đã cảnh báo rằng Moskva không thấy có triển vọng tiếp tục gia hạn Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, song sẽ tiếp tục tham vấn các đại diện của Liên hợp quốc về thỏa thuận này.
Thứ trưởng Sergey Vershinin nêu rõ phía Nga đã nhiều lần yêu cầu đưa vấn đề xuất khẩu amoniac của Nga qua lãnh thổ Ukraine vào thỏa thuận trên, coi đó như một giao dịch thương mại cùng có lợi, song phía Ukraine đưa ra các yêu cầu khác nhau để thực hiện thỏa thuận và điều này khiến tình hình rơi vào bế tắc.
Ông Vershinin nhắc lại quan điểm của Nga là các thỏa thuận đã ký kết và đang có hiệu lực phải được thực hiện đầy đủ. Ông cho biết thêm Trung tâm điều phối chung (JCC) ở Istanbul đã nối lại hoạt động kiểm tra tàu theo thỏa thuận ngũ cốc.
Ngày 13/6, người phát ngôn Liên hợp quốc Stephane Dujarric cho biết các quan chức Liên hợp quốc đã đạt được một số tiến bộ để làm suôn sẻ xuất khẩu của Nga, nhưng "vẫn còn một số rào cản".
"Chúng tôi không nắm giữ tất cả các đòn bẩy quyền lực để tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu ngũ cốc và phân bón của Nga, vốn không bị trừng phạt", ông Dujarric nhấn mạnh.
Tàu chở ngũ cốc của Ukraine tới cảng ở Djibouti trong chương trình viện trợ lương thực của LHQ. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN
Về phần mình, Mỹ kêu gọi Nga ngừng đe dọa nguồn cung lương thực toàn cầu. Phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ cho biết: "Thế giới xứng đáng được bảo đảm rằng hành lang xuất khẩu ngũ cốc và thực phẩm này sẽ tiếp tục một cách bền vững và hoạt động này sẽ tiếp cận thị trường toàn cầu để thế giới có thể tiếp tục được cung cấp lương thực"..
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres cũng bày tỏ lo ngại về việc Nga sẽ từ bỏ thỏa thuận ngũ cốc sau ngày 17/7. "Chúng tôi đang nỗ lực để có thể duy trì Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, đồng thời có thể tiếp tục công việc của mình để tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu của Nga", ông Guterres chia sẻ.
Tháng 7/2022, Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ đã đứng ra làm trung gian cho Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen nhằm giúp giải quyết cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu ngày càng trầm trọng do tình hình xung đột giữa Nga và Ukraine. Trong khuôn khổ sáng kiến, Nga và LHQ ký bản ghi nhớ về việc tạo điều kiện cung cấp các sản phẩm nông nghiệp và phân bón của Nga ra thị trường thế giới, trong khi Ukraine ký thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ và LHQ về xuất khẩu thực phẩm và phân bón an toàn từ Ukraine qua Biển Đen.
Thỏa thuận ban đầu có hiệu lực trong 120 ngày, đến tháng 11/2022 được gia hạn thêm 120 ngày. Ngày 13/3 vừa qua, Nga đồng ý gia hạn thỏa thuận thêm 60 ngày, cho đến ngày 18/5. Nga cảnh báo sẽ chấm dứt thỏa thuận sau thời hạn này nếu những rào cản đối với xuất khẩu lương thực và phân bón của nước này không được khắc phục.
Sau các cuộc đàm phán giữa các phái đoàn Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Ukraine và LHQ ở Istanbul, ngày 17/5, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cho biết thỏa thuận ngũ cốc đã được gia hạn thêm 2 tháng, bắt đầu từ ngày 18/5.
Các cường quốc phương Tây đã áp đặt những gì họ gọi là biện pháp trừng phạt cứng rắn nhất từ trước đến nay đối với Nga sau khi nước này phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine hồi tháng 2/2022. Trong khi xuất khẩu thực phẩm và phân bón của Nga không bị trừng phạt, các hạn chế của phương Tây đối với thanh toán, hậu cần và bảo hiểm đặt ra rào cản đối với các chuyến hàng xuất khẩu.
Nga và Ukraine là hai trong số các nhà sản xuất nông nghiệp hàng đầu thế giới. Theo dữ liệu của Liên hợp quốc, đến nay đã có hơn 31 triệu tấn ngũ cốc, chủ yếu là ngô và lúa mì, đã được Ukraine xuất khẩu theo tinh thần Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen và các điểm đến hàng đầu là Trung Quốc, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ, Ý, Hà Lan, Ai Cập và Bangladesh.
Thỏa thuận hiện tại sẽ hết hạn vào ngày 17/7 trừ khi Nga đồng ý gia hạn.
Yêu cầu cụ thể của Nga là Ngân hàng Nông nghiệp Nga (Rosselkhozbank) phải được kết nối lại với hệ thống thanh toán SWIFT, rằng nguồn cung cấp máy móc và phụ tùng nông nghiệp cho Nga cần phải được nối lại, và các hạn chế về bảo hiểm và tái bảo hiểm cần phải được dỡ bỏ.
Các yêu cầu khác bao gồm nối lại đường ống amoniac Togliatti-Odessa cho phép Nga bơm hóa chất đến cảng Biển Đen chính của Ukraine, và chấm dứt việc phong tỏa tài sản và tài khoản của các công ty Nga liên quan đến xuất khẩu thực phẩm và phân bón.