Ngành UAV Ukraine tăng trưởng mạnh với hàng triệu thiết bị mỗi năm, nhưng các sai lầm trong nội địa hóa linh kiện và áp lực đáp trả từ Nga đang khiến hệ sinh thái UAV của Kiev đối mặt nhiều rủi ro. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine/X
Theo trang tin về các thị trường mới nổi Bne IntelliNews mới đây, từ giữa năm 2014, sau khi Nga sáp nhập Crimea và xung đột bùng phát ở Donbass, ngành công nghiệp máy bay không người lái (UAV) đã trở thành trụ cột quốc phòng Ukraine, thúc đẩy những đổi mới có tác động sâu rộng đến chiến tranh hiện đại. Tuy nhiên, con đường phát triển của ngành này không chỉ ghi nhận những thành công vang dội mà còn phơi bày những sai lầm chiến lược có thể khiến Ukraine đánh mất lợi thế công nghệ trước Nga.
Sự trỗi dậy của ngành công nghiệp UAV Ukraine
Vào năm 2014, Ukraine bị đánh dấu bởi những thiếu sót về công nghệ hàng không, với thiết bị lạc hậu và hàng nhập khẩu hạn chế. Câu chuyện bắt đầu từ sự kiên cường và sáng tạo của các tình nguyện viên như Aerorozvidka, do những người đam mê công nghệ thông tin thành lập, đã cải tiến máy bay không người lái thương mại, chủ yếu là các mẫu DJI của Trung Quốc, bằng cách lắp thêm camera nhiệt và chất nổ để trinh sát và tấn công. Những cải tiến ban đầu này được tài trợ thông qua hình thức gây quỹ cộng đồng và quyên góp thông qua các nền tảng trực tuyến.
Từ năm 2015 đến 2019, các công ty tư nhân như Athlon Avia với máy bay không người lái Furia và Skyeton với Raybird bắt đầu xuất hiện. Đến năm 2021, ngành này đã phát triển lên khoảng 50-60 công ty. Tuy nhiên, sản lượng trong nước vào thời điểm đó còn khiêm tốn, chỉ vài trăm UAV mỗi năm, với nguồn tài trợ chủ yếu đến từ công ty quốc phòng nhà nước Ukroboronprom và phần lớn ngân sách quân sự vẫn dành cho các vũ khí truyền thống.
Cuộc xung đột toàn diện với Nga vào tháng 2/2022 đã đưa UAV lên vị trí trung tâm trong chiến lược của Ukraine, chuyển từ công cụ hỗ trợ thành vũ khí chính. Các chương trình như "Đội quân UAV", triển khai từ tháng 7/2022, và nền tảng United24 đã thúc đẩy sản xuất thông qua các khoản tài trợ và hợp đồng nhà nước. Số lượng công ty tăng vọt: từ khoảng 100 vào năm 2022 lên hơn 500 vào năm 2025.
Sản lượng cũng đã có mức tăng trưởng ngoạn mục. Ước tính từ 200.000-500.000 UAV vào năm 2023 tăng lên 1,7-2,2 triệu UAV vào năm 2024, với mục tiêu đạt 4,5 triệu UAV vào năm 2025. Ngân sách chính phủ dành cho UAV đạt 2 tỷ USD vào năm 2024 và tăng trong năm 2025, với các hợp đồng trị giá 3,5 tỷ USD.
Nền tảng Brave1, được thành lập vào năm 2023, đã tài trợ cho hơn 1.000 dự án với số tiền lên tới 100 nghìn USD, rút ngắn chu kỳ phát triển từ nhiều năm xuống còn vài tuần. Đào tạo nhân lực cũng được đẩy mạnh: năm 2023 có hơn 20.000 người điều khiển UAV được đào tạo, con số này tăng lên 80.000-100.000 vào năm 2024 tại khoảng 60 trường, và ước tính đạt 200.000 người vào năm 2025.
Cuộc chạy đua công nghệ và thách thức
Ukraine đã nhanh chóng đạt được lợi thế nhờ sự nhanh nhẹn, phi tập trung và sử dụng UAV thương mại giá rẻ để gây thương vong đáng kể trên chiến trường. Tổng tư lệnh Ukraine Oleksandr Syrskyi nhận định vào ngày 11/9 vừa qua: "Chúng ta đang đối mặt với một cuộc chạy đua công nghệ trực tiếp, trong đó lợi thế sẽ thuộc về những ai không chỉ hiện đại hóa mà còn đi trước một bước".
Tuy nhiên, cuộc chạy đua này cũng cho thấy sự đáp trả mạnh mẽ từ Nga, bao gồm việc phát triển tác chiến điện tử (EW) và sau đó là UAV dẫn đường bằng sợi quang để vô hiệu hóa việc gây nhiễu điện tử.
Đến năm 2023 và 2024, một số nhà phân tích cho rằng Nga đang vươn lên dẫn trước, một phần nhờ khoản đầu tư lớn vào các nhà máy sản xuất UAV mới ở Ural, làm tăng sản lượng. Một chiếc UAV mồi bẫy giá rẻ của Trung Quốc đã được tìm thấy trên chiến trường vào tháng 7 năm nay, cho thấy công nghệ Trung Quốc đang thay thế công nghệ phương Tây trong các thiết bị do Nga sản xuất.
Những sai lầm chiến lược
Bất chấp sự bùng nổ sản xuất, các vấn đề đã xuất hiện từ năm 2023 và trở nên trầm trọng hơn vào 2024-2025. Các hạn chế từ Trung Quốc đã buộc Ukraine phải tìm cách tự cung tự cấp. Các công ty Ukraine đã thành công trong việc nội địa hóa nhiều linh kiện như động cơ điện (được cho là rẻ hơn và chất lượng tốt hơn so với động cơ Trung Quốc trung bình), bộ điều khiển bay (100% được trang bị bộ điều khiển quốc gia), khung bằng carbon và nhựa in 3D, cùng các thiết bị điện tử cơ bản. Ngay cả pin Li-ion/LiPo cũng bắt đầu được sản xuất trong nước.
Tuy nhiên, quyết định cố gắng quốc hữu hóa hoạt động sản xuất cáp quang, công nghệ thị giác máy (Computer Vision) và nhiều mặt hàng nhạy cảm khác đã trở thành sai lầm nghiêm trọng. Các công ty như 3DTech, Vyriy, Wild Division và 14-15 công ty khác được phê duyệt vào giữa năm 2025 đã bắt đầu sản xuất mặc dù chưa có nhiều kinh nghiệm.
Kết quả là sợi quang có tỷ lệ đứt gãy cao hơn, trọng lượng nặng hơn và chất lượng quang học thấp hơn so với sợi quang Trung Quốc. Tỷ lệ thành công cho đường bay dài giảm xuống còn 30-50% ở một số sản phẩm địa phương, so với 80-90% với sợi quang Trung Quốc chất lượng tốt. Điều này buộc một số nhà sản xuất phải mua cáp quang Trung Quốc qua Ba Lan hoặc Thổ Nhĩ Kỳ, ngay cả khi phải trả thêm 30%.
Tương tự, việc triển khai các hệ thống quan sát/tự động nhắm mục tiêu sản xuất trong nước đã làm giảm tỷ lệ đánh trúng mục tiêu di chuyển hoặc ngụy trang xuống dưới 60% trong điều kiện thực tế (rừng, sương mù, v.v.).
Những thất bại này đã tạo điều kiện cho Nga phát triển và hiện đang thống trị lĩnh vực UAV cáp quang tầm xa tại Ukraine, có thể phá vỡ hoạt động hậu cần của Ukraine và hạn chế khả năng di chuyển của những người điều khiển UAV Ukraine.
Lợi thế của Ukraine trên chiến trường đã suy giảm, khiến họ bắt đầu hoạt động hoàn toàn dễ bị máy gây nhiễu của Nga tấn công. Bản thân ngành công nghiệp Ukraine, vốn phát triển nhanh chóng nhờ khả năng đổi mới, đã không tôn trọng các quy trình thị trường và cố gắng đảm nhận những trách nhiệm đòi hỏi thời gian trưởng thành dài.
Mặc dù có những thất bại, ngành công nghiệp UAV Ukraine, hiện đang sử dụng hơn 60.000 lao động và tạo ra xu hướng toàn cầu, đang định vị nước này như một trung tâm UAV tiềm năng của châu Âu. Phương Tây, vốn còn hạn chế hơn Ukraine về công nghệ UAV, sẽ cần tiếp thu những bí quyết được tích lũy từ cả những sai lầm và thành công trên chiến trường này. Điều đó mang lại triển vọng xuất khẩu cho Ukraine, bất kể kết quả của cuộc chiến ra sao.