Lực lượng cứu hộ làm nhiệm vụ tại hiện trường vụ tấn công vào tòa nhà đại sứ quán Iran ở Damascus, Syria ngày 1/4/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo kênh CNN, đây là vụ lớn nhất trong các vụ tấn công có tính chất tương tự nhằm vào các mục tiêu Iran kể từ khi Tổng thống Mỹ lúc đó là Donald Trump ra lệnh sát hại Tướng Qassem Soleimani năm 2020. Iran hiện có thể buộc phải đáp trả dù không muốn gây chiến với Israel và Mỹ.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng cuộc tấn công ngày 1/4 là động thái leo thang lớn vì nhằm vào khu đại sứ quán và giết chết một chỉ huy hàng đầu của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran (IRGC). Iran coi đây là cuộc tấn công vào lãnh thổ chủ quyền theo luật pháp quốc tế.
Israel chưa nhận thực hiện vụ tấn công trên nhưng nói rằng mục tiêu là tòa nhà quân sự của lực lượng Quds - một đơn vị của IRGC. Người phát ngôn của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), Chuẩn đô đốc Daniel Hagari nói với CNN: “Đây không phải là lãnh sự quán và cũng không phải đại sứ quán”.
Khả năng Iran tấn công trực tiếp Israel khó có thể xảy ra vì sẽ dẫn đến một cuộc tấn công đáp trả trên đất Iran và có thể kéo Mỹ vào một cuộc chiến tranh khu vực.
Iran có thể có một số lựa chọn sau:
Tấn công lợi ích của Mỹ
Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian nói rằng Mỹ phải chịu trách nhiệm về vụ tấn công.
Theo bài đăng của ông Amir-Abdollahian trên mạng xã hội X, Đại biện lâm thời Thụy Sĩ tại Tehran, người đại diện cho lợi ích của Mỹ ở Iran, đã bị Bộ Ngoại giao Iran triệu tập vào sáng sớm 2/4 và được đề nghị chuyển thông điệp quan trọng tới chính quyền Mỹ: “Mỹ phải chịu trách nhiệm”.
Ông Trita Parsi, Phó chủ tịch điều hành tại Viện Quản lý nhà nước có trách nhiệm Quincy (Mỹ), bình luận: “Có vẻ như Iran đang buộc Mỹ phải chịu trách nhiệm về những gì Israel đã làm, cũng giống như Mỹ buộc Iran phải chịu trách nhiệm về những gì các tay súng Iraq làm”.
Căn cứ quân sự Tower 22 của Mỹ ở Jordan bị tấn công. Ảnh: AFP/TTXVN
Iran đã gián tiếp xung đột với Mỹ thông qua các lực lượng thân Iran ở Syria và Iraq. Nhưng cuộc xung đột đó đã giảm đáng kể từ vụ sát hại ba lính Mỹ ở Jordan vào tháng 1. Mỹ trả đũa bằng hàng chục cuộc tấn công vào ít nhất 7 địa điểm trên khắp Iraq và Syria.
Theo ông Parsi, những tuyên bố sau vụ đại sứ quán Iran ở Syria bị tấn công cho thấy giai đoạn tạm lắng này với Mỹ có thể đã kết thúc. Ông nói: “Điều đó có nghĩa là sau cuộc tấn công của Israel vào Iran, binh sĩ Mỹ ở Trung Đông sẽ trở thành mục tiêu”.
Các lực lượng của Mỹ trong khu vực hoạt động gần với các tay súng thân Iran. Tuy nhiên, nếu Iran tấn công binh lính Mỹ để trả đũa hành động của Israel, thì Israel sẽ không bị trừng phạt và có khả năng đẩy Iran và Mỹ vào một cuộc đối đầu trực tiếp. Đây là điều mà các nhà phân tích cho rằng cả hai đều không muốn.
Lần gần đây nhất mà Iran tấn công trực tiếp lợi ích của Mỹ là vào năm 2020, khi Iran bắn một loạt tên lửa đạn đạo vào một căn cứ của Mỹ ở Iraq để trả đũa cho ông Soleimani. Cuộc tấn công căn cứ mà binh sĩ Mỹ đồn trú này có quy mô lớn nhất trong nhiều thập kỷ.
Tuy nhiên, Mỹ đã cố gắng tách mình khỏi vụ tấn công của Israel ngày 1/4. Phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ khẳng định rằng chính quyền nước này không liên quan và không biết trước về cuộc tấn công và Mỹ đã trao đổi riêng điều này với Iran.
Huy động lực lượng thân Iran chống Israel
Lực lượng thân Iran có nhiều khả năng chống Israel nhất là Hezbollah ở Liban. Hezbollah có khoảng 150.000 rocket và đạn dược dẫn đường chính xác ở gần Israel và thể hiện khả năng tấn công sâu vào lãnh thổ Israel.
Khói bốc lên sau cuộc oanh tạc của Israel xuống làng Kfarkila ở miền Nam Liban, ngày 26/3/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Tuy nhiên, Israel đã chuẩn bị cho cuộc chiến với Hezbollah trong nhiều tháng qua sau khi sơ tán hơn 40 cộng đồng ở phía Bắc. Hai bên đã giao tranh trong phạm vi vài km ở khu vực biên giới. Tháng trước, Israel đã tấn công sâu tới 100 km vào Liban.
Theo Hezbollah, sau khi tấn công Iran, Israel cũng sẽ bị trừng phạt và trả thù. Dù vậy, các chuyên gia nghi ngờ khả năng Hezbollah bước vào cuộc chiến lớn với Israel.
Ngoài ra, Iran cũng có thể huy động các lực lượng khác trong khu vực, nhưng khả năng gây tổn hại cho Israel bị hạn chế do khoảng cách quá xa. Lực lượng Houthi ở Yemen đã làm gián đoạn thương mại của Israel và toàn cầu trên Biển Đỏ, đồng thời đã phóng tên lửa về phía Israel nhưng thất bại. Lực lượng thân Iran ở Iraq đang ở gần Israel hơn so với Houthi và cũng đã có những lần thử tấn công Israel nhưng hầu hết đều thất bại.
Bà Sanam Vakil, Giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại tổ chức tư vấn Chatham House (Anh), nhận định rằng Iran có thể sẽ sử dụng các lực lượng thân Iran và các nỗ lực ngoại giao để cô lập Israel, nhưng sẽ không leo thang đáng kể.
Tấn công lợi ích của Israel ở nước ngoài
Sau các cuộc tấn công trước đây nhằm vào Iran, Israel thường lường trước khả năng Iran trả đũa nhằm vào các lợi ích của nước này ở nước ngoài và tăng cường an ninh tại các đại sứ quán.
Trước đây, Israel đã cáo buộc Iran tìm cách tấn công các cơ quan ngoại giao của mình ở nước ngoài để trả đũa các vụ sát hại các nhà khoa học, quan chức Iran cũng như tấn công vào các cơ sở hạt nhân của nước này. Iran đã phủ nhận những cáo buộc đó.
Năm 1992, một quả bom phát nổ tại Đại sứ quán Israel ở Argentina khiến 29 người thiệt mạng. Israel đổ lỗi cho Hezbollah và Iran. Vào năm 2012, các nhà ngoại giao Israel đã bị tấn công ở Ấn Độ, Gruzia và Thái Lan. Israel và các nước khác đổ lỗi cho Iran nhưng nước này phủ nhận.
Ông Jalal Rashidi Kochi, một thành viên quốc hội Iran, viết trên mạng xã hội X rằng Iran nên trả đũa bằng cách tấn công Đại sứ quán Israel ở Azerbaijan.
Tuy nhiên, bà Vakil nhận định khó có khả năng Iran sẽ tấn công các cơ quan ngoại giao của Israel ở nước ngoài và có thể không muốn mất lợi ích nào.
Xem video hiện trường vụ tấn công (Nguồn: Joe Truzman/X):
Không thực hiện hành động quân sự trực tiếp
Lực lượng cứu hộ khẩn cấp làm nhiệm vụ tại hiện trường vụ oanh tạc khu vực gần Đại sứ quán Iran ở Damascus, Syria ngày 1/4/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Israel đã tăng cường tấn công các quan chức Iran kể từ ngày 7/10/2023. Cho đến nay, phản ứng từ Iran phần lớn chỉ dừng lại ở những tuyên bố mạnh mẽ và không có mấy hành động.
Các nhà phân tích cho rằng Iran có thể buộc phải hành động lần này do tính chất nghiêm trọng của cuộc tấn công ngày 1/4, nhưng có thể Iran sẽ rơi vào bẫy. Một cuộc chiến tranh lớn với Israel có sự tham gia của Iran có thể thu hút các quốc gia phương Tây đứng về phía Israel vào thời điểm Israel đang gặp áp lực trên quốc tế do cuộc chiến ở Dải Gaza.
Ông Vali Nasr, một học giả về Trung Đông, viết trên X: “Bây giờ quả bóng đang ở phía Iran. Israel đang kích động Iran phản ứng. Có lẽ Iran đang chờ đợi thời cơ và không để câu chuyện về Israel thay đổi từ Gaza sang Syria và Iran”.
Trong khi đó, bà Vakil nói Iran khó có thể đáp trả bằng một cuộc tấn công quân sự trực tiếp. Thay vào đó, nước này có thể sẽ dựa vào xu hướng quốc tế lên án Israel ở Gaza, khiến dư luận quốc tế lo ngại xảy ra cuộc chiến khu vực và từ đó gây áp lực thêm với Israel.
Israel và Mỹ đều muốn tránh một cuộc chiến tranh lớn và Iran sẽ cố gắng sử dụng những điều này để có lợi cho mình.
Truyền thông nhà nước Iran xác nhận chỉ huy cấp cao của lực lượng Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) là Chuẩn tướng Mohammad Reza Zahedi cùng một số nhà ngoại giao nước này đã thiệt mạng trong vụ tấn công nhằm vào Đại sứ quán Iran ở Syria. Đại sứ Iran tại Syria, ông Hossein Akbari, cùng gia đình không bị thương trong vụ tấn công này. Vụ tấn công cũng đã làm 2 cố vấn người Iran và 5 thành viên khác trong IRGC thiệt mạng. Iran đã yêu cầu triệu tập một cuộc họp khẩn cấp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc để lên án mạnh mẽ hành vi vi phạm các quy định quốc tế.