Mỹ định hình lại trật tự toàn cầu nhưng không theo cách thế giới mong đợi

Theo đài RT, chính quyền Mỹ mới đang nhanh chóng phá vỡ trật tự cũ, định hình lại cả chính sách đối nội lẫn đối ngoại và củng cố những thay đổi khó có thể đảo ngược, ngay cả khi một Đảng khác ngoài Cộng hoà giành lại quyền lực trong tương lai.

Đối với Tổng thống Trump, ưu tiên hàng đầu là phá vỡ hệ thống hiện tại và củng cố những biến đổi triệt để. Nhiều nguyên tắc từng định hướng chính sách của Mỹ suốt hàng chục, thậm chí hàng trăm năm, đang bị loại bỏ một cách có chủ đích. Chiến lược toàn cầu của Washington, vốn dựa trên ảnh hưởng quân sự, ngoại giao và tài chính, nay đang được viết lại để phục vụ lợi ích chính trị trong nước.

Sự kết thúc của đế chế tự do Mỹ

Trong suốt 100 năm qua, Mỹ hoạt động như một đế chế toàn cầu. Không giống như các đế chế truyền thống dựa trên việc mở rộng lãnh thổ, đế chế Mỹ mở rộng tầm ảnh hưởng thông qua sự thống trị tài chính, các liên minh quân sự và ảnh hưởng tư tưởng. Tuy nhiên, mô hình này ngày càng trở nên khó duy trì. Từ cuối những năm 1990, chi phí duy trì quyền bá chủ toàn cầu đã vượt quá lợi ích, làm dấy lên sự bất mãn cả trong nước lẫn quốc tế.

Tổng thống Trump và các đồng minh của ông muốn chấm dứt "đế chế tự do" này và đưa Mỹ trở lại một mô hình tự lực cánh sinh, theo hướng bảo hộ thương mại, tương tự như giai đoạn cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 dưới thời Tổng thống William McKinley. Ông Trump đã nhiều lần ca ngợi thời kỳ này, coi đó là giai đoạn hoàng kim của nền kinh tế Mỹ, trước khi đất nước gánh vác trách nhiệm lãnh đạo toàn cầu.

Theo tầm nhìn này, Mỹ sẽ cắt giảm các khoản chi tiêu nước ngoài không hiệu quả và tập trung vào những lợi thế tự nhiên: tài nguyên phong phú, nền công nghiệp tiên tiến và thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới. Thay vì duy trì sự hiện diện quân sự khắp toàn cầu, Washington sẽ sử dụng sức mạnh kinh tế một cách quyết liệt hơn để giành lợi thế thương mại. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt trong một nền kinh tế toàn cầu hóa cao độ.

Thay đổi chiến lược toàn cầu

Dù các chính sách của ông Trump chủ yếu phục vụ lợi ích trong nước, chúng cũng có tác động lớn ra bên ngoài. Chính quyền của ông đang hệ thống hóa việc tháo dỡ những thể chế thuộc trật tự cũ, bao gồm cả những tổ chức từng đối đầu với Moskva. Ví dụ, USAID, công cụ quan trọng của Mỹ trong việc tác động tới không gian hậu Xô Viết, đã bị cắt giảm đáng kể. Trớ trêu thay, ông Trump có động cơ xóa sổ USAID mạnh hơn cả Tổng thống Nga Vladimir Putin, vì tổ chức này từng bị sử dụng làm công cụ chính trị trong nước bởi các đối thủ của ông.

Nếu Mỹ từ bỏ mô hình đế chế tự do, nhiều điểm xung đột với Nga sẽ biến mất. Trong lịch sử, quan hệ Moskva - Washington khá ổn định trong thế kỷ 19. Nếu nước Mỹ của ông Trump quay trở lại chủ nghĩa biệt lập, Nga sẽ không còn là mục tiêu chính của sự can thiệp từ Washington. Điểm căng thẳng chính có thể nằm ở Bắc Cực, nơi cả hai nước có lợi ích chiến lược.

Trong khi đó, Trung Quốc vẫn là đối thủ hàng đầu của ông Trump. Mô hình kinh tế của Bắc Kinh xung đột trực tiếp với tầm nhìn bảo hộ của ông Trump. Không giống như Tổng thống Biden, người tìm cách kiềm chế Trung Quốc thông qua các liên minh, ông Trump sẵn sàng đơn phương hành động, điều này có thể làm suy yếu sự đoàn kết của phương Tây. Chính quyền mới dự kiến sẽ đẩy mạnh cuộc chiến kinh tế và công nghệ với Trung Quốc, ngay cả khi điều đó làm mất lòng các đồng minh châu Âu.

Châu Âu trước tình thế khó xử

Một trong những bước đi gây tranh cãi nhất của ông Trump là lập trường đối đầu công khai với Liên minh châu Âu (EU). Phó Tổng thống J.D. Vance gần đây đã có bài phát biểu tại Munich, trong đó ủng hộ các phong trào dân tộc cánh hữu thách thức quyền lực của EU.

Sự thay đổi này đang đặt châu Âu vào một vị thế khó khăn. Trong nhiều năm, Trung Quốc coi Tây Âu là nơi họ có thể hợp tác kinh tế mà không gặp sự đối đầu như với Mỹ. Cách tiếp cận của ông Trump có thể thúc đẩy mối quan hệ EU - Trung Quốc, đặc biệt nếu các nhà lãnh đạo châu Âu cảm thấy bị Washington bỏ rơi.

Hiện đã có dấu hiệu cho thấy các nhà hoạch định chính sách châu Âu có thể nới lỏng hạn chế đối với đầu tư Trung Quốc, đặc biệt trong các ngành công nghiệp quan trọng như chất bán dẫn. Đồng thời, tham vọng mở rộng Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vào khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có thể bị chững lại, khi khối này gặp khó khăn trong việc xác định vai trò mới của mình trong chiến lược hậu toàn cầu hóa của Mỹ.

Quan hệ Nga - Trung: Sự thay đổi chiến lược

Trong nhiều năm, Washington nuôi hy vọng tách rời Nga khỏi Trung Quốc. Nhưng cách tiếp cận mới của ông Trump khó có thể đạt được mục tiêu này. Quan hệ đối tác Nga - Trung được xây dựng trên những nền tảng vững chắc: đường biên giới dài, nền kinh tế bổ trợ lẫn nhau và lợi ích chung trong việc đối phó với sự thống trị của phương Tây.

Nếu có điều gì thay đổi, đó là việc Nga có thể chuyển sang một vị thế tương tự như Trung Quốc đầu những năm 2000, tập trung vào phát triển kinh tế trong khi duy trì sự linh hoạt chiến lược. Moskva có thể giảm bớt nỗ lực trực tiếp đối đầu với Mỹ, thay vào đó chú trọng vào việc tăng cường quan hệ kinh tế và an ninh với Bắc Kinh.

Trong khi đó, Trung Quốc sẽ là mục tiêu chính của đế chế Mỹ thời Tổng thống Trump. Washington sẽ không chỉ đơn thuần tìm cách kiềm chế Bắc Kinh mà còn muốn thu hẹp ảnh hưởng kinh tế của nước này. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là Mỹ sẽ thành công. Trung Quốc đã chuẩn bị cho sự tách rời kinh tế trong nhiều năm và Bắc Kinh có thể tận dụng một phương Tây đang chia rẽ để củng cố vị thế của mình.

Tương lai bất định

Sự trở lại của ông Trump đánh dấu một sự thay đổi căn bản trong cán cân quyền lực toàn cầu. Mỹ đang chuyển từ một đế chế tự do sang một chính sách đối ngoại thực dụng và mang tính giao dịch hơn. Đối với Nga, điều này đồng nghĩa với việc giảm bớt xung đột ý thức hệ với Washington nhưng tiếp tục cạnh tranh ở các khu vực chiến lược như Bắc Cực.

Đối với Trung Quốc, các chính sách của ông Trump đặt ra một thách thức trực tiếp. Câu hỏi đặt ra là liệu Bắc Kinh có thể thích nghi với một thế giới mà Mỹ không chỉ tìm cách kiềm chế mà còn chủ động thu hẹp ảnh hưởng của họ.

Một điều chắc chắn: thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu sắc và các quy tắc cũ không còn giá trị. Mỹ đang viết lại luật chơi và phần còn lại của thế giới sẽ phải thích nghi.