Đây là lời giải cho bài toán an ninh lương thực ở châu Á-Thái Bình Dương, trong bối cảnh các nền kinh tế APEC được đánh giá là dễ bị tổn thương và đang phải đối mặt với nhiều thách thức về an ninh lương thực, bao gồm sự gián đoạn sản xuất và chuỗi cung ứng do đại dịch COVID-19 gây ra, tình trạng gia tăng dân số, đô thị hóa, biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên và những bước phát triển công nghệ mới dự kiến sẽ thay đổi lĩnh vực này.
Các Bộ trưởng Nông nghiệp APEC ra Tuyên bố chung. Ảnh: apec.org
Trên thực tế, nhiệm vụ đảm bảo an ninh lương thực bền vững nhưng không phải là mới đối với các nền kinh tế thành viên APEC, nơi sinh sống của 25% số người không có đủ thực phẩm trên thế giới. Cuộc họp đầu tiên về an ninh lương thực năm 2010 của APEC diễn ra tại Niigata (Nhật Bản) đã thông qua Tuyên bố Niigata - kế hoạch toàn diện đầu tiên của APEC nhằm tăng cường an ninh lương thực của khu vực. Từ đó trở đi, các hội nghị lần lượt được tổ chức tại Nga (2012), Trung Quốc (2014), Peru (2016) và Malaysia (2020 - trực tuyến), đề ra các lộ trình tiếp theo của APEC nhằm tìm ra cách thực hiệu quả hơn để tăng cường nguồn cung lương thực.
Bên cạnh việc tổ chức các hội nghị cấp bộ trưởng, từ năm 2011, APEC đã thành lập Đối tác Chính sách APEC về an ninh lương thực (PPFS) để tăng cường hợp tác công-tư nhằm giải quyết các vấn đề an ninh lương thực. Các nền kinh tế APEC cũng tham gia và có nhiều đóng góp tích cực tại các diễn đàn khu vực về an ninh lương thực như Nhóm công tác hợp tác kỹ thuật nông nghiệp, Đối thoại chính sách cấp cao về công nghệ sinh học trong nông nghiệp và Nhóm công tác về Nghề cá và đại dương…
Phát biểu tại hội nghị năm nay, Bộ trưởng Nông nghiệp New Zealand, nước đang giữ vai trò chủ tịch luân phiên APEC, Damien O’Connor nhấn mạnh đại dịch COVID-19 đã làm bộc lộ những điểm yếu của hệ thống cung cấp lương thực của APEC, theo đó ông kêu gọi các nền kinh tế thành viên cải thiện hệ thống lương thực để hiện thực hóa Tầm nhìn APEC đến năm 2040 về một khu vực châu Á-Thái Bình Dương cởi mở, năng động, kiên cường và hòa bình.
Việc nhiều nước đóng cửa biên giới và áp dụng các biện pháp phong tỏa hoặc hạn chế đi lại để phòng dịch đã làm đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu, dẫn tới tình trạng thiếu lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, tác động từ sản xuất, chế biến, vận chuyển đến phân phối thực phẩm. Chưa kể từ nửa đầu năm nay, nhiều nơi trên thế giới đã phải trải qua những hiện tượng thời tiết khắc nghiệt bất thường như mưa lớn ở Đông Nam Á, hạn hán ở Nam Mỹ, lũ lụt hay cháy rừng ở châu Âu…, ảnh hưởng đến năng suất gieo trồng một số cây lương thực quan trọng như gạo và lúa mỳ. Tổ chức Lương Nông (FAO) của Liên hợp quốc cho biết giá lương thực toàn cầu trong tháng 5/2021 đã tăng gần 40% so với cùng kỳ năm ngoái, mức tăng cao nhất trong gần một thập kỷ qua.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2020 trên thế giới có gần 2,37 tỷ người rơi vào cảnh thiếu lương thực, tăng 320 triệu người chỉ trong vòng một năm. Trong khi đó, Mạng lưới toàn cầu chống khủng hoảng lương thực (GNAFC) cho biết số người bị mất an ninh lương thực và cần hỗ trợ khẩn cấp cũng đã tăng lên mức cao nhất trong 5 năm qua. Báo cáo của FAO công bố cuối năm ngoái cho thấy châu Á-Thái Bình Dương là khu vực tập trung tới hơn một nửa trong số 688 triệu người trên toàn cầu bị suy dinh dưỡng.
Đặc biệt, tại Nam Á, do đại dịch COVID-19 và biến đổi khí hậu, số người bị đói dự kiến sẽ tăng lên tới 330 triệu trong vòng 10 năm tới. Lời kêu gọi đảm bảo an ninh lương thực bền vững càng trở nên cấp thiết hơn khi các chuyên gia dự báo ngành nông nghiệp thế giới phải tăng 60% năng suất mới đủ nuôi sống dân số ước tính tăng lên 9,3 tỷ người vào năm 2050. Bài toán đặt ra hiện nay là làm thế nào để cung cấp đủ lương thực với giá cả phải chăng cho tất cả người dân, đặc biệt khi thế giới đang cùng lúc phải hứng chịu tác động của đại dịch COVID-19 và biến đổi khí hậu.
Trong bối cảnh đó, các đại biểu tham dự hội nghị APEC đã nhất trí thông qua Lộ trình an ninh lương thực APEC hướng tới năm 2030. Lộ trình đặt ra các mục tiêu và chương trình hành động cụ thể nhằm đảm bảo người dân khu vực luôn được tiếp cận thực phẩm giàu dinh dưỡng, an toàn và giá cả phải chăng để có một cuộc sống năng động và khỏe mạnh. Theo đó, các thành viên APEC cam kết áp dụng công nghệ mới, trong đó có chuyển đổi số, để góp phần đảm bảo an ninh lương thực bền vững và tăng cường ứng phó với biến đổi khí hậu cũng như các thách thức về môi trường.
Trẻ em Syria xếp hàng chờ nhận lương thực cứu trợ tại trại tị nạn ở gần làng Yazi Bagh, phía bắc tỉnh Aleppo. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Các đại biểu cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của khu vực tư nhân trong toàn bộ hệ thống lương thực đồng thời khuyến khích thúc đẩy hợp tác giữa khu vực tư nhân và các nhà hoạch định chính sách để đảm bảo chuyển đổi hệ thống lương thực có khả năng ứng phó những thách thức về an ninh lương thực trong tương lai. Theo giới phân tích, Lộ trình an ninh lương thực APEC hướng tới năm 2030 phù hợp với các ưu tiên trong Năm APEC 2021 của New Zealand cũng như Tuyên bố Putrajaya về Tầm nhìn APEC đến năm 2040, trong đó đặt mục tiêu xây dựng một cộng đồng châu Á - Thái Bình Dương mở, năng động, tự cường và hòa bình, vì sự thịnh vượng của tất cả người dân và các thế hệ tương lai.
Cùng chia sẻ những mối quan tâm về an ninh lương thực với các thành viên khác trong APEC, đại diện Việt Nam tham dự hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Quốc Doanh bày tỏ tin tưởng Lộ trình an ninh lương thực APEC 2030 sẽ tạo ra khung hợp tác hiệu quả giữa các thành viên APEC trong thời gian tới nhằm phát triển bền vững hệ thống lương thực khu vực, góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu. Thứ trưởng Lê Quốc Doanh cũng nêu 3 sáng kiến trọng tâm mà Việt Nam mong muốn trong việc hợp tác cùng các đối tác quốc tế.
Thứ nhất, cần kết nối toàn bộ chuỗi giá trị cung ứng từ sản xuất đến phân phối và tiêu dùng, thu hẹp khoảng cách về không gian và thời gian dựa trên nền tảng số như thương mại điện tử, số hóa và cải tiến hệ thống truy xuất nguồn gốc, dịch vụ hậu cần, vận tải, kiểm soát chất lượng an toàn dịch bệnh. Các công cụ quản lý số mới sẽ tạo ra cơ hội rút ngắn thời gian thanh kiểm tra và thanh toán hàng hóa, giảm thất thoát lương thực trong quá trình vận chuyển.
Thứ hai, việc xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin về sản xuất hàng hóa, lương thực thực phẩm ở cấp độ nền kinh tế khu vực đã trở thành nhu cầu cấp bách. Các dữ liệu cần được thống kê đa chỉ số, bao gồm cả sự di chuyển nguồn vốn, công nghệ và lao động để phục vụ công tác thống kê dự báo xu hướng sản xuất, xu hướng thương mại trong bối cảnh dịch bệnh, thiên tai hoặc các xu thế mới trong tiêu dùng lương thực.
Thứ ba, cần đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số công nghệ 4.0 ngay từ cấp hộ nông dân, doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ. Đây cũng là nội dung trong nhiệm vụ trọng tâm của ngành nông nghiệp Việt Nam với các mục tiêu cụ thể, bao gồm thiết lập cơ sở dữ liệu lớn đến năm 2025 có khoảng 75-80% doanh nghiệp tham gia vào ứng dụng kỹ thuật số và khoa học tiên tiến trong nông nghiệp, thương mại và cung ứng dịch vụ trong nông nghiệp, xây dụng trung tâm sáng tạo hệ thống lương thực thực phẩm, với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một trung tâm sáng tạo về Hệ thống lương thực thực phẩm của khu vực châu Á.
An ninh lương thực vốn được coi là một trong những yếu tố sống còn đối với sự thành bại của việc thực thi các Mục tiêu phát triển bền vững của LHQ, đặc biệt là xóa đói, giảm nghèo, cải thiện sức khỏe và phúc lợi cộng đồng. Đây cũng là chìa khóa quan trọng quyết định xu hướng tăng trưởng kinh tế và quá trình chuyển đổi nông nghiệp tại một số quốc gia.
Việc các nền kinh tế thành viên APEC cùng nhau tìm lời giải cho bài toán an ninh lương thực trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 có thể coi là tín hiệu mạnh mẽ cho thấy các bên đều đã ý thức rõ sự cần thiết phải phối hợp hành động để đảm bảo tất cả người dân khu vực đều có thể tiếp cận đầy đủ lương thực an toàn và giá cả phải chăng. Điều đó một lần nữa thể hiện tinh thần "Cùng đồng hành - Cùng hợp tác - Cùng tăng trưởng" mà New Zealand đã chọn làm chủ đề cho năm APEC 2021.