Nga mất hợp đồng hạt nhân vào tay Trung Quốc: Hệ quả từ khó khăn tài chính?

Theo trang tin Eurasianet.org, các công ty năng lượng nhà nước của Nga, dẫn đầu là tập đoàn năng lượng hạt nhân Rosatom, đang đối mặt với những khó khăn tài chính nghiêm trọng. Tình trạng này không chỉ làm dấy lên những nghi ngờ về khả năng hoàn thành các dự án quốc tế, mà còn làm suy yếu vị thế dẫn đầu của Nga trên thị trường năng lượng hạt nhân toàn cầu. Những áp lực tài chính từ chiến sự và các lệnh trừng phạt của phương Tây đang tạo ra một "lỗ hổng" lớn, buộc các đối tác như Kazakhstan phải tìm kiếm giải pháp thay thế.

Rosatom đối mặt thách thức: Thiếu vốn và tìm kiếm cứu trợ

Tại một phiên điều trần vào cuối tháng 7 vừa qua trước Ủy ban Năng lượng Nhà nước Nga, ông Andrei Petrov, quan chức cấp cao của Rosatom, đã công khai thừa nhận rằng tập đoàn đang tìm kiếm sự hỗ trợ tài chính từ chính phủ. Theo ông Petrov, Rosatom có đủ nguồn lực để hoàn thành các dự án đang triển khai, nhưng sẽ cần một khoản đầu tư đáng kể để thực hiện các dự án mới từ năm 2027.

Tình trạng thiếu hụt tài chính của Rosatom không phải là điều bất ngờ. Năm 2024, một quan chức Rosatom đã chia sẻ rằng các lệnh trừng phạt quốc tế đã hạn chế đáng kể các lựa chọn tài chính của tập đoàn. Để duy trì vị thế dẫn đầu trong một số lĩnh vực, như các nhà máy điện hạt nhân nổi, tập đoàn cần các khoản vay lãi suất thấp được nhà nước trợ cấp. Ông Vladimir Aptekarev, một quan chức cấp cao tại Atomenergomash JSC, công ty con của Rosatom, thậm chí còn nhấn mạnh rằng "cách duy nhất để duy trì vị thế dẫn đầu đối với sản phẩm này là trợ cấp xuất khẩu nhiều hơn mức hiện tại".

Những lời kêu gọi trên cho đến nay vẫn chưa được chính phủ Nga đáp lại một cách rõ ràng. Ngân sách nhà nước Nga đang phải gánh chịu những chi phí khổng lồ từ cuộc chiến ở Ukraine, khiến cho việc hỗ trợ tài chính cho các công ty năng lượng trở nên khó khăn hơn. Các quan chức Rosatom cũng thừa nhận rằng việc thiếu hụt hỗ trợ đã cản trở nỗ lực xây dựng các loại lò phản ứng nhiệt và hạt nhân mới.

Kazakhstan - điển hình của sự thay đổi

Kazakhstan là một ví dụ rõ nét cho thấy những hệ lụy từ khủng hoảng tài chính của Nga. Ban đầu, công ty Inter RAO của Nga đã ký hợp đồng xây dựng ba nhà máy nhiệt điện với chi phí ước tính khoảng 2,7 tỷ USD tại Kazakhstan, với nguồn tài chính được hứa hẹn từ các tổ chức liên kết với nhà nước Nga. Tuy nhiên, khoản tiền này đã không bao giờ được chuyển đến.

Vào ngày 31/7, Phó Thủ tướng Kazakhstan Roman Sklyar xác nhận rằng nước này sẽ hủy hợp đồng với Inter RAO và tự mình xây dựng các nhà máy. Ông giải thích: “Tiếc là họ không thể làm được điều này, nên chúng tôi quyết định tự xây dựng chúng”.

Quyết định này cũng làm dấy lên nghi vấn về số phận của thỏa thuận xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Kazakhstan với Rosatom. Mặc dù Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Kazakhstan (KAEA) đã tuyên bố Rosatom sẽ dẫn đầu dự án này, thỏa thuận vẫn phụ thuộc vào khả năng thu xếp tài chính của phía Nga. 

Tuy nhiên, song song với đó, Kazakhstan đã có những động thái khác cho thấy sự thận trọng. Vào tháng 6, họ bất ngờ thông báo sẽ trao hợp đồng xây dựng nhà máy điện hạt nhân thứ hai cho Tập đoàn Hạt nhân Quốc gia Trung Quốc (CNNC). Ban đầu, động thái này được coi là một cách khôn ngoan để làm hài lòng cả Nga và Trung Quốc, nhưng sau đó, nó đã được chứng minh là một biện pháp phòng ngừa. Đến ngày 31/7, Phó Thủ tướng Sklyar tiếp tục tuyên bố rằng CNNC sẽ chỉ đạo việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân thứ ba tại Kazakhstan, cho thấy một sự "bỏ phiếu bất tín nhiệm" rõ ràng vào khả năng của Rosatom.

Tờ Thời báo Trung Á (timesca.com) ngày 18/8 dẫn lời Sergey Agafonov, chủ tịch Hiệp hội các công ty sửa chữa, thiết kế, kỹ thuật và sản xuất thiết bị năng lượng Kazakhstan, hơn 60 công ty Kazakhstan đã bày tỏ sự quan tâm đến việc cung cấp hàng hóa, dịch vụ và thực hiện công việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của nước này.

Việc xây dựng nhà máy trên đã bắt đầu vào tuần trước gần làng Ulken bên bờ hồ Balkhash, cách Almaty khoảng 400 km. Theo kế hoạch hiện tại, tập đoàn năng lượng hạt nhân nhà nước Rosatom của Nga sẽ đưa vào vận hành hai lò phản ứng với tổng công suất 2,4 GW vào năm 2035. Nhà máy này dự kiến sẽ đáp ứng phần lớn nhu cầu điện ngày càng tăng của Kazakhstan.

Chi phí ước tính của dự án là từ 14 đến 15 tỷ USD, với 1 tỷ USD bổ sung được phân bổ cho việc phát triển cơ sở hạ tầng xã hội trong khu vực. Tổng giám đốc điều hành Rosatom Alexei Likhachev đã xác nhận sự sẵn sàng của công ty trong việc thu hút các doanh nghiệp Kazakhstan trong cuộc họp với Thủ tướng nước chủ nhà Olzhas Bektenov.

Rosatom hiện đang chiếm khoảng 50% thị phần năng lượng hạt nhân toàn cầu và vẫn duy trì hoạt động tại một số quốc gia thành viên NATO. Tuy nhiên, những khó khăn về tài chính do các lệnh trừng phạt và chi phí do chiến sự đang gây ra những thách thức lớn. Việc mất các dự án quan trọng vào tay Trung Quốc tại một quốc gia láng giềng thân cận như Kazakhstan có thể tác động tiêu cực đến tham vọng của Rosatom.