Khói bốc lên sau cuộc không kích của Israel xuống Thành phố Gaza ngày 10/9. Ảnh: THX/TTXVN
Theo hãng tin AP, các nhân viên cứu trợ đã trải qua 9 giờ đàm phán căng thẳng với quân đội Israel. Họ phải nỗ lực tìm xe tải vào phút chót ở Dải Gaza, nơi nhiên liệu đang khan hiếm. Họ chỉ có sáu giờ đóng gói vội vã, cẩn thận chất các thùng carton lên những chiếc xe tải.
Kho này chứa các hiện vật tìm thấy sau hơn 25 năm khai quật, bao gồm những hiện vật từ một tu viện Byzantine thế kỷ IV được Tổ chức Văn hóa Liên hợp quốc UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, cùng một số bằng chứng lâu đời nhất về Kitô giáo ở Gaza. Quân đội Israel nói rằng tòa nhà này chứa các cơ sở tình báo của Hamas và lên kế hoạch phá hủy tòa nhà trong khuôn khổ chiến dịch quân sự mở rộng tại Thành phố Gaza.
Ông Kevin Charbel, điều phối viên hiện trường khẩn cấp của tổ chức nhân đạo Première Urgence Internationale (PUI) hoạt động ở Gaza từ năm 2009, giải thích: “Đây không chỉ là di sản Palestine hay di sản Kitô giáo, mà là một phần quan trọng của di sản thế giới, được UNESCO bảo vệ”. PUI là một tổ chức y tế nhưng cũng nỗ lực bảo vệ di sản văn hóa của Gaza.
Cuộc đàm phán gay gắt
COGAT, cơ quan quốc phòng Israel phụ trách viện trợ nhân đạo, đã thông báo cho PUI về kế hoạch phá hủy vào sáng 10/9. Cảnh báo này được kích hoạt bởi một hệ thống thông báo do các tổ chức phi chính phủ quốc tế quản lý nhằm cho quân đội Israel biết khu vực nào là địa điểm nhạy cảm, như trường học, bệnh viện hay kho chứa viện trợ nhân đạo.
Ông Charbel, đang có mặt tại Thành phố Gaza theo diện luân chuyển nhân đạo tạm thời, đã mất chín giờ đàm phán gay gắt với quân đội Israel để trì hoãn, giúp nhân viên có thời gian di chuyển hiện vật đến nơi an toàn hơn. Nhưng thách thức không chỉ là trì hoãn động thái của quân đội Israel. Khi Israel mở rộng chiến dịch ở Thành phố Gaza, nhiều tổ chức khác rơi vào hỗn loạn và không ai tìm được xe tải để vận chuyển hiện vật trong thời gian gấp gáp như vậy.
Ông Charbel nói: “Năm phút trước khi tôi phải chấp nhận rằng mọi thứ sẽ biến mất ngay trước mắt, một bên khác đã đề nghị cung cấp phương tiện vận chuyển”. PUI đã phối hợp với Tòa Thượng phụ Latinh Jerusalem để đưa hiện vật đến một địa điểm an toàn hơn ở Thành phố Gaza, nhưng địa điểm này không được tiết lộ vì lý do an ninh.
Trường Kinh thánh và Khảo cổ Pháp tại Jerusalem, một viện khảo cổ lâu đời trong khu vực từng giám sát khai quật các cuộn giấy Biển Chết ở Israel, chịu trách nhiệm lưu trữ khoảng 80 m2 hiện vật khảo cổ trong tòa nhà cao tầng Al-Kawthar ở Thành phố Gaza. PUI phụ trách bảo vệ an ninh cho địa điểm này.
Hàng chục địa điểm khảo cổ cổ đại đã được tìm thấy ở Gaza, bao gồm đền thờ, tu viện, cung điện, nhà thờ, nhà thờ Hồi giáo và các bức tranh. Nhiều nơi đã biến mất do đô thị hóa và nạn cướp bóc. UNESCO đang nỗ lực bảo tồn một số di tích còn lại. Một số địa điểm có niên đại 6.000 năm, khi Gaza là điểm trung chuyển quan trọng trên tuyến thương mại giữa Ai Cập và Levant, thời kỳ mà xã hội đô thị bắt đầu thay đổi các làng nông nghiệp.
Theo UNESCO, các hiện vật được giải cứu trong tuần này gồm bình gốm, tranh, tiền xu, hài cốt người và động vật, cùng các hiện vật khai quật từ Tu viện Saint Hilarion - một trong những cộng đồng tu viện Kitô giáo lâu đời nhất ở Trung Đông.
Cuộc sơ tán vội vã
Ngay khi trời sáng ngày 11/9, các nhân viên đã vội vã chất càng nhiều càng tốt các hiện vật dễ bị tổn thương lên 5 chiếc xe tải trong vòng sáu giờ. Những hiện vật vốn được lưu giữ và ghi chép cẩn thận trong kho đã được đóng vội vào thùng bìa carton, trong đó có cả đồ gốm gần 2.000 năm tuổi.
Ông Charbel lưu ý rằng việc vận chuyển các hiện vật cổ thường đòi hỏi chuẩn bị kỹ lưỡng và biện pháp đặc biệt để bảo vệ, nhưng điều này không thể thực hiện lần này. Quân đội Israel không cho phép sử dụng xe container kín, khiến hiện vật đối mặt với nhiều nguy cơ hơn. Một số món đã bị hỏng trong quá trình vận chuyển và một số khác buộc phải bỏ lại. Israel đã phá hủy tòa nhà vào ngày 14/9, nói rằng Hamas đã bố trí các trạm quan sát và cơ sở tình báo trong đó.
Xem video Israel không kích một tòa nhà ở Gaza (Nguồn: Reuters):
Tuần qua, Israel đã phá hủy nhiều tòa nhà cao tầng ở Thành phố Gaza sau khi đã cảnh báo quyết liệt kêu gọi dân thường sơ tán trước cuộc tấn công trên bộ bắt đầu vào sáng 16/9.
Khi chiến dịch trên bộ của Israel mở rộng, các hiện vật hiện được giữ ở một địa điểm khác tại Thành phố Gaza. Tuy nhiên, các hiện bị buộc phải ở ngoài trời, phơi trước thời tiết và vẫn gặp nguy hiểm nghiêm trọng khi các cuộc không kích gia tăng.
UNESCO cho biết Israel đã làm thiệt hại ít nhất 110 địa điểm văn hóa trên toàn Dải Gaza kể từ khi chiến tranh bắt đầu vào tháng 10/2023, bao gồm 13 địa điểm tôn giáo, 77 công trình có giá trị lịch sử hoặc nghệ thuật, một bảo tàng và bảy địa điểm khảo cổ.
Trong quá trình giải cứu các hiện vật, ông Charbel và các nhân viên cứu trợ khác cũng trăn trở với những câu hỏi sâu xa hơn. Liệu có hợp lý không khi dành quá nhiều nguồn lực, bao gồm cả nhiên liệu và xe tải vốn đang rất cần thiết, đồng thời đặt tính mạng của nhiều người vào nguy hiểm dưới mối đe dọa bom đạn liên tục, chỉ để cứu những hiện vật vô tri, trong khi tình hình nhân đạo đang tuyệt vọng như vậy? Ông Charbel nói ông lo lắng khi phải dành quá nhiều thời gian để tranh luận về các hiện vật khảo cổ, trong khi họ cũng cần đàm phán với COGAT về nước sạch, lương thực và thuốc men để cứu mạng người.
Ông Charbel nói: “Nhưng chúng tôi đã chấp nhận làm điều này, bởi vì những hiện vật này vô cùng quý giá, có tầm quan trọng lớn đối với lịch sử thế giới và cả lịch sử Palestine. Phá hủy những bằng chứng sớm về lịch sử Kitô giáo ở Palestine sẽ xóa bỏ chúng mãi mãi”.