Sau tuần làm việc đầu tiên đầy khó khăn, Chủ tịch COP30 Andre Correa do Lago yêu cầu các nước hoàn tất “phần quan trọng” của văn kiện trước tối 18/11 (giờ địa phương) để có thể phê chuẩn vào hôm sau. Ông thừa nhận tiến trình “vô cùng phức tạp”, song cho biết tất cả đều sẵn sàng thức trắng đêm để thúc đẩy tiến độ.
Theo bản tổng hợp quan điểm do Chủ tịch COP30 công bố, đàm phán đang bị cản trở bởi 3 nhóm vấn đề chính, gồm tranh cãi về các biện pháp thương mại đơn phương, kế hoạch cắt giảm khí thải chưa đủ mạnh, và bất đồng về tài chính khí hậu.
Nhóm các nước đang phát triển, dẫn đầu bởi Trung Quốc và Ấn Độ, yêu cầu COP30 phải đưa ra quyết định phản đối các rào cản thương mại đơn phương - trong đó có cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU). Được thử nghiệm từ năm 2023 và dự kiến đi vào hoạt động hoàn toàn vào năm 2026, CBAM nhắm mục tiêu nhập khẩu các mặt hàng có hàm lượng carbon cao như thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện và hydro.
Bắc Kinh cho rằng CBAM có thể tạo ra những tác động không mong muốn và làm gia tăng yếu tố bảo hộ trong thương mại. Tuy nhiên, Ủy viên khí hậu EU Wopke Hoekstra bảo vệ mạnh mẽ chính sách này, khẳng định định giá carbon là “việc cần làm” và bác bỏ việc gọi CBAM là biện pháp thương mại đơn phương.
Nhóm các quốc đảo nhỏ - được Mỹ Latinh và EU ủng hộ - muốn COP30 phải có phản ứng rõ ràng trước các dự báo mới nhất cho thấy thế giới đang đi chệch mục tiêu hạn chế nóng lên toàn cầu ở mức 1,5°C.
Ông Steven Victor, Bộ trưởng Môi trường Palau - quốc gia đang chủ trì Liên minh các quốc đảo nhỏ (AOSIS) - cho biết. "Đối với các quốc đảo nhỏ đang phát triển, 1,5 độ C không phải là một khẩu hiệu chính trị. Đó là ngưỡng sinh tồn không thể thương lượng đối với người dân, văn hóa và sinh kế của chúng tôi".
Tuy nhiên, nhiều nền kinh tế mới nổi lớn như Trung Quốc hay Saudi Arabia (Arập Xêút) phản đối việc đưa vào văn kiện bất kỳ nội dung nào có thể khiến họ bị xem là chưa nỗ lực đủ trong ứng phó biến đổi khí hậu.
Cuối cùng, các nước đang phát triển, đặc biệt tại châu Phi, yêu cầu văn kiện phải chỉ rõ trách nhiệm của các quốc gia phát triển trong việc không hoàn thành cam kết hỗ trợ tài chính cho ứng phó và giảm phát thải.
Cam kết cung cấp 300 tỷ USD mỗi năm từ nay đến 2035 - đạt được tại COP29 ở Baku, Azerbaijan - bị đánh giá là quá thấp so với nhu cầu thực tế. Một số nước còn muốn đưa ra lịch thanh toán cụ thể để buộc các nước giàu tuân thủ.
Tổng Thư ký Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu Simon Stiell cảnh báo các nhà lãnh đạo cần sớm giải quyết “những vấn đề khó nhất”, tránh để hội nghị phải kéo dài. Ông lưu ý rằng khi đàm phán rơi vào “giờ bổ sung”, kết quả thường không đạt như kỳ vọng, đồng thời nhấn mạnh không nên để thời gian bị tiêu tốn bởi các động thái trì hoãn.
Mặc dù COP28 năm 2023 đạt thỏa thuận lịch sử về “chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch”, đến nay tiến độ triển khai hầu như vẫn “giậm chân tại chỗ”. Brazil - nước chủ nhà COP30 - muốn đưa ra tín hiệu mạnh về hành động với nhiên liệu hóa thạch, nhưng chưa rõ điều này sẽ được thể hiện trong một quyết định chính thức đòi hỏi đồng thuận hay dưới dạng tuyên bố tự nguyện của một nhóm nước. Nhiều nước xuất khẩu dầu mỏ tiếp tục phản đối mạnh mẽ việc tăng cường nội dung ràng buộc về loại bỏ nhiên liệu hóa thạch.
Phó Tổng thống Brazil Geraldo Alckmin đề nghị các nước thống nhất “kế hoạch hành động tích hợp” về chuyển dịch năng lượng, đồng thời cho biết Tổng thống Lula có thể tham dự các ngày cuối của hội nghị để thúc đẩy thu hẹp bất đồng.
Ngoài ra, một số tín hiệu tiến bộ nhỏ lẻ cũng xuất hiện bên lề các phiên đàm phán tại Belem. Đan Mạch tuyên bố đặt mục tiêu cắt giảm tối thiểu 82% lượng khí thải vào năm 2035 so với mức năm 1990. Đây được xem là cam kết tham vọng nhất trong nhóm các nước phát triển hiện nay.
Tại châu Á, Hàn Quốc cho biết sẽ chấm dứt việc xây dựng các nhà máy điện than mới. Nước này cũng đặt kế hoạch loại bỏ gần 2/3 số nhà máy đang vận hành vào năm 2040, phần còn lại sẽ được đóng cửa theo lộ trình chưa xác định. Trong khi đó, Indonesia bày tỏ lo ngại rằng kế hoạch đóng cửa 6,7 GW công suất điện than trước năm 2030 có thể bị đình trệ do việc giải ngân từ các nhà tài trợ quốc tế diễn ra quá chậm, ảnh hưởng tới tiến độ chuyển dịch năng lượng.
Trong bối cảnh còn vài ngày trước khi kết thúc Hội nghị COP30 vào ngày 21/11, các đoàn đàm phán được dự báo sẽ đối mặt nhiều đêm không ngủ. Chuyên gia Li Shuo nhận định: “Đây là giai đoạn cuối cùng và chúng ta phải đạt được sự cân bằng tinh tế giữa ba trụ cột lớn”.
Brazil kỳ vọng hội nghị sẽ khẳng định lại các mục tiêu của Hiệp định Paris, đồng thời đưa ra kế hoạch cụ thể nhằm thu hẹp khoảng cách hành động. Tuy nhiên, với nhiều vấn đề then chốt bị treo, con đường đạt được đồng thuận vẫn còn rất cam go.