Châu Âu trước nguy cơ ngày càng chia rẽ

Việc đảng Xanh và các đảng theo đường lối cực hữu giành được kết quả đột phá khiến Liên minh châu Âu (EU) đang đứng trước nguy cơ ngày càng chia rẽ, khi việc tìm được tiếng nói chung ở cơ quan lập pháp cao nhất trở nên khó khăn hơn. Kết quả cuộc bầu cử EP diễn ra từ ngày 23-26/5 đang đẩy EU vào tình thế "rối càng thêm rối" trong bối cảnh khối này cần tinh thần đoàn kết hơn lúc nào.
Để giành được thế đa số, liên minh nắm quyền tại EP phải tập hợp được tối thiểu 376 ghế.

Trong khi đó, hiện tại nhóm đảng EPP và S&D đang nắm giữ chỉ 329 ghế, sau khi đã để mất tới 75 ghế trong cuộc bầu cử này. Điều này đồng nghĩa với việc sẽ xuất hiện một liên minh tối thiểu là 3 nhóm đảng tại EP trong nhiệm kỳ 2019-2024. Sự xuất hiện của một nhóm đảng thứ ba sẽ tác động nhiều đến khả năng hoạch định chính sách của EP, bởi việc tìm kiếm một tiếng nói đồng thuận chắc chắn sẽ trở nên khó khăn hơn.

Để EP rơi vào tình trạng này, trước hết phải kể đến thất bại của những đảng truyền thống vốn giữ vai trò quan trọng tại các nước lớn. Ở Đức, liên đảng Liên minh Dân chủ Cơ đốc giáo/Liên minh Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) mất tới hơn 7% số phiếu. Tại Pháp, phong trào Nền Cộng hòa tiến bước của Tổng thống Emmanuel Macron thất thế trước đảng cực hữu Tập hợp quốc gia. Tại Hy Lạp, đảng Syriza chỉ xếp thứ hai sau đảng Dân chủ mới của phe bảo thủ đối lập.

Kết quả này còn phản ánh một thực tế là đảng của các nhà lãnh đạo kỳ cựu và giữ vai trò quan trọng tại châu Âu phần lớn thất bại, từ những đầu tàu như Thủ tướng Đức Angela Merkel, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hay nhân vật trung tâm trong cuộc khủng hoảng nợ công ở châu Âu như Thủ tướng Hy Lạp Alexis Tsipras. Đó là một điều khá trớ trêu, khi châu Âu đang thiếu những nhà lãnh đạo có đủ khả năng và uy tín, thì chính đảng do những nhân vật nổi bật đứng đầu lại hứng chịu thất bại. 

Môi trường là một trong những vấn đề trọng tâm của châu Âu hiện nay, và nhờ sự quan tâm lớn của các cử tri, đảng Xanh đã giành thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử EP lần này. Tại Đức, đảng Xanh đã vượt qua đảng Dân chủ Xã hội (SPD) để trở thành đảng lớn thứ hai của Đức ở EP, chỉ còn xếp sau liên đảng Liên minh Dân chủ Cơ đốc giáo/Liên minh Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU). Tại Pháp, đảng Xanh và sinh thái châu Âu (EEVL) cũng đạt được bước tiến rất quan trọng.

Bầu cử EP 2019 là một bước tiến nữa đối với các đảng dân túy và cực hữu, sau những thành công tại các cuộc bầu cử quốc gia gần đây. Những bước tiến hay chiến thắng quan trọng của các đảng này ở Italy, Pháp, Đức... sẽ góp phần hình thành nên một nhóm quyền lực mới tại EP, như chính nhận định của bà Marine Le Pen - người đứng đầu đảng Tập hợp quốc gia theo đường lối cực hữu tại Pháp. Không chỉ ở các nước lớn trong EU, các quốc gia nhỏ cũng chứng kiến sự lớn mạnh khó cưỡng của phe dân túy. Tại Hungary, đảng dân túy  Fidesz của Thủ tướng Victor Orban (Vích-to Oóc-ban) đã giành chiến thắng vang dội, dự kiến đạt hơn 52% số phiếu ủng hộ, trong khi phái cực hữu vùng Flanders ở Bỉ cũng đang trỗi dậy mạnh mẽ.

Tuy nhiên, việc các đảng dân túy và cực hữu có mặt trong liên minh cầm quyền ở EP hay không vẫn là một dấu hỏi lớn. Để ngăn chặn nguy cơ này, vốn sẽ khiến EP rơi vào tình trạng rối loạn, khối trung hữu truyền thống tại EP có thể chào đón các thành viên của đảng Xanh, cũng như các đảng tự do tham gia liên minh. Vấn đề đặt ra, là khối đảng Xanh và tự do dường như không cùng đường lối với hai đảng trung hữu truyền thống đang chi phối các chính sách châu Âu hiện nay. Ngược lại, khối đảng Xanh và tự do có quan điểm giống như các nhóm hoài nghi châu Âu, là muốn cải cách và làm mới EU. Đây sẽ là rào cản đối với khả năng liên minh giữa phe trung hữu và khối đảng Xanh.

Lần đầu tiên kể từ năm 1999, tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu bầu EP đã vượt qua mức 50%. Tuy nhiên, đó không hẳn là một tín hiệu vui, khi các nghiên cứu và khảo sát chỉ ra rằng, tỷ lệ cử tri tăng trở lại chủ yếu đến từ nhóm những người ủng hộ các đảng chống lại châu Âu và các đảng dân túy. Điều đó cho thấy, mâu thuẫn và chia rẽ tại châu Âu ngày càng trầm trọng hơn.

Có thể nói kết quả cuộc bầu cử EP lần này đã bộc lộ rõ, thậm chí phần nào khoét sâu thêm những chia rẽ vốn tồn tại trong EU, những chia rẽ không chỉ giữa các nước thành viên EU với nhau, mà cả trong nội bộ từng nước. Hàng loạt thách thức đang đặt ra với EP khóa mới, từ việc giải quyết bài toán Brexit với nước Anh, xử lý mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương với nước Mỹ, hay các quan hệ không kém phần phức tạp với các nước lớn khác như Nga và Trung Quốc, đến những vấn đề nội bộ hơn như sự trỗi dậy của phong trào dân túy và cực hữu, ngăn chặn nguy cơ suy thoái kinh tế... Với một EP chia rẽ hơn trước, không gì có thể đảm bảo rằng châu Âu sẽ ổn định hơn so với giai đoạn vừa qua.