Ông Michaël Antoine, thuộc Cơ quan Môi trường Brussels, giới thiệu cửa xả lũ trong sân chơi của khu dân cư.
Brussels vẫn thường được biết đến như một thành phố yên bình, nơi những khu phố rợp bóng cây, những quảng trường xanh mát hòa lẫn vào nhịp sống đô thị hiện đại. Nhưng ẩn dưới vẻ hiền hòa ấy là một thách thức ngày càng lớn: ngập lụt do mưa lớn. Biến đổi khí hậu khiến mưa ngày thêm thất thường, trong khi bê tông hóa nhanh chóng làm mất đi khả năng thấm nước tự nhiên của đất. Để ứng phó, thủ đô của Bỉ không chỉ xây dựng công trình chống ngập mà còn thay đổi cách suy nghĩ, coi nước mưa không phải là mối đe dọa, mà là nguồn tài nguyên cần được quản lý thông minh.
Trong một buổi làm việc với chuyên gia Michaël Antoine thuộc Cơ quan Môi trường Brussels, chúng tôi được chứng kiến rõ điều ấy qua một mô hình thực tế ngay giữa trung tâm thành phố. Ông Antoine dẫn chúng tôi tới một khoảng sân xanh mướt nằm giữa những tòa nhà chung cư cao tầng. Trên thảm cỏ xanh, đám trẻ chạy nhảy, đá bóng. Người lớn thong thả dắt chó đi dạo. Còn vào những ngày nắng, người ta trải khăn trên cỏ, nằm đọc sách, phơi nắng.
Ai cũng nghĩ rằng nơi này là sân vui chơi của cư dân. Thế nhưng, khi ông Antoine chỉ tay xuống mặt đất và kể rằng chỉ cần một trận mưa lớn, cả khu vực này sẽ biến thành bể tràn khổng lồ, chúng tôi không khỏi bất ngờ. Lúc ấy, nước mưa từ mái các tòa nhà xung quanh đổ xuống, tạm lưu lại nơi đây trước khi thấm dần vào lòng đất rồi chảy xuống các cống ngầm qua những cửa xả được thiết kế tinh vi. Một không gian tưởng chừng quen thuộc hóa ra lại là mắt xích quan trọng trong hệ thống chống ngập của Brussels.
Trong nhiều thập kỷ, Brussels hiếm khi phải đối diện với những trận lũ lớn như các khu vực khác của Bỉ, chủ yếu vì những cơn mưa với cường độ mạnh thường không tập trung ngay tại địa bàn. Nhưng sự “may mắn” đó không thể che mờ thực trạng đáng lo: nguy cơ ngập lụt đang tăng lên, và nguyên nhân chính không chỉ ở thời tiết mà còn ở chính sự phát triển đô thị. Trong vòng 50 năm qua, mức độ bê tông hóa tại Brussels đã tăng gấp đôi. Những khu đất vốn có khả năng thấm nước tự nhiên nay bị phủ kín bởi bê tông, gạch lát và sàn nhựa. Tất cả lượng nước vốn có thể thẩm thấu vào lòng đất nay dồn thẳng vào hệ thống thoát nước được xây dựng hơn một thế kỷ trước, làm gia tăng nguy cơ tràn ngập tầng hầm và đường phố. Dù lượng mưa trong một thế kỷ qua tăng khoảng 10%, ông Antoine khẳng định yếu tố đô thị hóa mới là tác nhân lớn nhất khiến thành phố đối diện rủi ro.
Mưa lớn sẽ biến khu vực này thành bể tràn hứng nước từ mái các tòa chung cư, rồi nước thoát xuống đất qua các cửa xả.
Để ứng phó, Brussels triển khai một chiến lược đa tầng, với sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan môi trường, đơn vị quản lý thoát nước và cơ quan quy hoạch đô thị. Thành phố phòng ngừa bằng cách đưa rủi ro ngập lụt vào quy hoạch xây dựng ngay từ đầu, bảo vệ thành phố bằng những giải pháp trả lại không gian cho nước, bao gồm các bể chứa khổng lồ nằm dưới lòng đất và khoảng xanh trên mặt đất, giúp giữ nước tạm thời rồi đưa dần xuống đất. Khi không thể tránh khỏi ngập, kế hoạch ứng phó khủng hoảng cũng đã được chuẩn bị, từ hệ thống cảnh báo lũ đến rào chắn nước và cứu hộ. Mục tiêu xuyên suốt là giảm áp lực lên hệ thống thoát nước bằng cách giữ nước mưa lại nơi nó rơi xuống, thay vì để dồn đột ngột vào cống.
Cùng với đó, Brussels sử dụng công nghệ hiện đại để dự báo và điều phối dòng nước. Các nghiên cứu từ Viện Khí tượng Hoàng gia cho phép mô phỏng 2D toàn thành phố nhằm xác định nơi nước sẽ tích tụ, độ sâu và tốc độ nước ra sao. Mạng lưới đo từ xa được đặt tại các tuyến cống và sông, gửi dữ liệu thời gian thực để các kỹ sư có thể điều chỉnh vận hành. Hệ thống thoát nước vốn chỉ vận hành “tĩnh” đang từng bước chuyển sang “động”, nghĩa là tự điều chỉnh theo dự báo thời tiết để tối ưu hóa khả năng trữ nước.
Ngoài các công trình mới, thành phố cũng quan tâm đến các công trình cũ vốn dễ bị tổn thương. Nhiều gia đình có tầng hầm kết nối trực tiếp với cống thoát nước, và đây là khu vực dễ bị nước thải trào ngược. Nhóm kỹ thuật đến tận nhà tư vấn, kiểm tra và cải thiện hệ thống kết nối, giúp bảo vệ an toàn cho người dân sinh sống phía dưới.
Các hồ nhỏ vừa là cảnh quan, vừa là nơi xả nước chống ngập mỗi khi trời mưa to.
Tuy nhiên, chiến lược của Brussels không chỉ nhằm chống ngập. Trước tác động kép của biến đổi khí hậu - vừa tăng nguy cơ lũ lụt, vừa gia tăng nhiệt độ - thành phố lựa chọn giải pháp hài hòa với tự nhiên: gia tăng diện tích cây xanh và bề mặt đất thấm nước. Nước mưa được giữ lại trong đất giúp bổ sung mạch nước ngầm, đồng thời bốc hơi để làm mát bề mặt đô thị. Những không gian tự nhiên này còn giúp phục hồi đa dạng sinh học. Đây là chiến lược kép, giải quyết đồng thời cả hai thách thức nóng nhất của thế kỷ.
Hành trình thích ứng của Brussels không phải cuộc chạy đua với biến đổi khí hậu, mà là sự hòa hợp thông minh giữa công nghệ, quy hoạch và tự nhiên. Nó cho thấy đô thị hiện đại vẫn có thể sống hài hòa với nước, miễn là biết lắng nghe và tôn trọng quy luật của môi trường. Và có lẽ, bài học lớn nhất mà Brussels gửi gắm chính là: thay vì chờ những trận lũ đến rồi mới sửa sai, hãy chuẩn bị từ trong tư duy - coi nước là bạn, không phải mối nguy.