Ảnh vệ tinh tiết lộ công trình mới liên quan đến chương trình hạt nhân bí mật của Israel

Giới phân tích cho rằng hoạt động này phục vụ cho một lò phản ứng mới hoặc một cơ sở lắp ráp vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, việc chương trình này được giữ bí mật khiến việc xác định chắc chắn trở nên khó khăn.

Công trình tại Trung tâm Nghiên cứu Hạt nhân Shimon Peres Negev, gần thành phố Dimona, từ lâu đã gây ra nhiều nghi vấn về việc Israel là quốc gia duy nhất sở hữu vũ khí hạt nhân ở Trung Đông.

Hoạt động gia tăng này cũng có thể đối mặt với sự chỉ trích quốc tế, nhất là sau khi Israel và Mỹ ném bom các căn cứ hạt nhân tại Iran vào tháng 6, do lo ngại quốc gia Hồi giáo này có thể sử dụng các cơ sở làm giàu uranium để phát triển vũ khí nguyên tử. Trong số các địa điểm bị tấn công có lò phản ứng nước nặng của Iran tại Arak.

Bảy chuyên gia đã xem xét các hình ảnh vệ tinh đều cho biết họ tin công trình này có liên quan đến chương trình vũ khí hạt nhân bị nghi ngờ từ lâu của Israel, dựa trên vị trí gần lò phản ứng Dimona, nơi không có nhà máy điện dân dụng nào. Tuy nhiên, họ vẫn chưa thống nhất về mục đích cụ thể của công trình mới này.

Ba chuyên gia cho rằng với vị trí và quy mô khu vực xây dựng, cùng công trình có vẻ nhiều tầng, lời giải thích hợp lý nhất là xây dựng một lò phản ứng nước nặng mới. Các lò phản ứng này có thể sản xuất plutonium và các vật liệu then chốt khác dùng cho vũ khí hạt nhân.

Trong khi đó, bốn chuyên gia còn lại nhận định rất có thể đây là một lò phản ứng nước nặng nhưng cũng không loại trừ khả năng công trình liên quan đến một cơ sở mới lắp ráp vũ khí hạt nhân. Họ từ chối đưa ra kết luận chắc chắn do công trình vẫn đang trong giai đoạn đầu xây dựng.

“Có lẽ đây là một lò phản ứng - phán đoán này mang tính tình huống, nhưng đó là bản chất của vấn đề. Rất khó để tưởng tượng nó là thứ gì khác", Jeffrey Lewis, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến Vũ khí James Martin thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, nhận định dựa trên hình ảnh và lịch sử Dimona.

Israel không xác nhận cũng không phủ nhận việc sở hữu vũ khí nguyên tử. Chính phủ nước này cũng không trả lời yêu cầu bình luận về hình ảnh vệ tinh. Nhà Trắng, đồng minh thân cận nhất của Israel, cũng từ chối bình luận.

Theo hãng tin AP, việc xây dựng cơ sở khả nghi này đã diễn ra trong nhiều năm.

Hãng AP lần đầu tiên đưa tin về các cuộc khai quật tại cơ sở cách Jerusalem khoảng 90 km về phía Nam vào năm 2021. Khi đó, hình ảnh vệ tinh chỉ cho thấy các công nhân đào một hố dài khoảng 150 mét, rộng 60 mét gần lò phản ứng nước nặng ban đầu tại địa điểm.

Hình ảnh do Planet Labs PBC chụp ngày 5/7 cho thấy hoạt động xây dựng được tăng cường tại khu vực đào. Các bức tường chắn bê tông dày dường như đã được đặt tại đây, và có nhiều tầng ngầm. Trên ảnh vệ tinh có thể nhìn thấy hình ảnh cần cẩu mờ nhạt.

Hiện tại, không có mái vòm che hay các đặc điểm thường thấy của lò phản ứng nước nặng tại đây. Tuy nhiên, mái vòm có thể được bổ sung sau hoặc lò phản ứng được thiết kế không cần mái vòm che.

Lò phản ứng nước nặng hiện tại của Dimona, hoạt động từ những năm 1960, đã vận hành lâu hơn nhiều so với hầu hết lò phản ứng cùng thời. Điều này cho thấy lò phản ứng sẽ sớm cần thay thế hoặc cải tạo.

“Công trình cao vì lõi lò phản ứng sẽ khá cao. Dựa trên vị trí, kích thước và tình trạng thiếu xây dựng nói chung ở đây, nhiều khả năng đây là một lò phản ứng hơn bất cứ thứ gì khác", chuyên gia Lewis phán đoán.

Edwin Lyman, chuyên gia hạt nhân tại Liên minh các nhà khoa học quan tâm (Cambridge, Massachusetts), cho rằng công trình mới có thể là lò phản ứng hình hộp không có mái vòm che.

Israel “không cho phép bất kỳ cuộc thanh tra hoặc xác minh quốc tế nào về những gì họ đang làm, điều này buộc công chúng phải suy đoán", ông Lyman nói.

Dù thông tin chi tiết về cơ sở Dimona được giữ bí mật nghiêm ngặt, vào những năm 1980, một người ẩn danh đã công bố thông tin và hình ảnh về cơ sở này khiến các chuyên gia kết luận Israel đã sản xuất hàng chục đầu đạn hạt nhân.

“Nếu đó là lò phản ứng nước nặng, họ đang duy trì khả năng sản xuất nhiên liệu đã qua sử dụng mà họ có thể xử lý để tách plutonium cho nhiều vũ khí hạt nhân hơn. Hoặc họ đang xây dựng cơ sở để duy trì kho vũ khí hoặc chế tạo thêm đầu đạn", Daryl G. Kimball, Giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí tại Washington, nhận định.

Tương tự Ấn Độ và Pakistan, Israel được cho là dựa vào lò phản ứng nước nặng để chế tạo vũ khí hạt nhân. Các lò phản ứng này có thể phục vụ mục đích khoa học, nhưng plutonium - nguyên liệu gây phản ứng dây chuyền hạt nhân cần thiết cho bom nguyên tử - là sản phẩm phụ của quá trình này. Tritium là sản phẩm phụ khác, có thể dùng để tăng sức nổ đầu đạn.

Do chương trình của Israel được giữ bí mật, vẫn khó ước tính chính xác số lượng vũ khí hạt nhân nước này sở hữu. Tạp chí Bulletin of Atomic Scientists năm 2022 đưa ra con số khoảng 90 đầu đạn. Việc thu thập thêm tritium để thay thế vật liệu phân hủy có thể là lý do cho công trình tại Dimona.

Ông Lyman lý giải: "Nếu họ xây dựng lò phản ứng sản xuất mới, điều đó không nhất thiết có nghĩa họ mở rộng sản xuất plutonium hiện có mà là để sản xuất tritium".

Israel được cho là bắt đầu xây dựng cơ sở hạt nhân trên sa mạc từ cuối những năm 1950, sau một loạt cuộc chiến với các nước láng giềng Arab.

Israel nằm trong số chín quốc gia được xác nhận hoặc nghi ngờ sở hữu vũ khí nguyên tử và là một trong bốn quốc gia chưa bao giờ tham gia Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân – một thỏa thuận quốc tế quan trọng nhằm ngăn chặn sự lan rộng của vũ khí hạt nhân. Điều này có nghĩa Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cơ quan giám sát hạt nhân Liên hợp quốc, không có quyền thanh tra Dimona.

Khi được hỏi về việc xây dựng, IAEA tại Vienna khẳng định Israel “không có nghĩa vụ cung cấp thông tin về các cơ sở hạt nhân khác ngoài lò phản ứng nghiên cứu Soreq".