12 năm sau thảm họa động đất - sóng thần ở Nhật Bản: Những ký ức khó quên và bài học kinh nghiệm

Sau 12 năm, người dân Nhật Bản với “tinh thần thép” đã làm hồi sinh mạnh mẽ vùng đất nơi đây, đồng thời đúc kết được nhiều bài học để không phải lặp lại những mất mát, thiệt hại như thảm họa kép năm nào.

Người dân Nhật Bản có lẽ đã quen với “chuyện động đất” bởi đất nước "Mặt trời mọc" này thường xuyên hứng chịu các cơn động đất và dư chấn. Do nằm ở nơi “gặp gỡ” của nhiều mảng kiến tạo lớn nhỏ khác nhau như mảng Thái Bình Dương, mảng Á-Âu, mảng Bắc Mỹ và mảng Philipines nên ở Nhật Bản có rất nhiều núi lửa và các suối nước nóng. Và cũng chính vì nằm trên Vành đai lửa Thái Bình Dương nên Nhật Bản thường xuyên phải hứng chịu các trận động đất lớn nhỏ. 

Trong lịch sử, đất nước "Mặt Trời mọc" đã trải qua khoảng 200 trận động đất kèm sóng thần diễn ra bên dưới hoặc ngay sát biển Thái Bình Dương. Trong số ấy, chắc chắn người dân Nhật sẽ không thể nào quên ký ức ngày 11/3/2011 khi trận động đất-sóng thần kinh hoàng ập vào khu vực Đông Bắc cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người chỉ trong ít phút. Trận động đất độ lớn 9,0 kèm theo sóng thần xảy ra vào khoảng 14h46 theo giờ địa phương và kéo dài trong nhiều phút. Sức mạnh tổng lực phát ra từ cơn địa chấn tương đương với sức công phá của 6.700 tỷ khối lượng chất nổ TNT và gấp khoảng 1.000 lần sức hủy diệt của tất cả vũ khí hạt nhân trên thế giới cộng lại. Chỉ với những phép so sánh đơn giản như vậy, người ta có thể thấy sức mạnh cũng như sự hủy diệt kinh sợ của trận động đất này như thế nào.

Trận động đất kèm theo sóng thần kinh hoàng đã tàn phá nặng nề 3 tỉnh Đông Bắc Nhật Bản là Iwate, Fukushima và Miyagi, khiến hơn 18.500 người thiệt mạng và mất tích, cùng nhiều nhà cửa bị hư hại. Hai ngành kinh tế quan trọng của khu vực này là thủy sản và du lịch bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 300 tỷ USD. Bên cạnh đó, theo Cơ quan Tái thiết Nhật Bản, có tới hơn 3.000 người tử vong do các nguyên nhân liên quan tới thảm họa trên như bệnh tật hoặc tự tử vì trầm cảm. 

Nghiêm trọng hơn, trận động đất-sóng thần này còn gây ra sự cố nóng chảy lõi hạt nhân lò phản ứng số 1, 2 và 3 của Nhà máy Điện hạt nhân Fukushima số 1, làm 1 triệu tấn nước bị nhiễm phóng xạ, lượng tia phóng xạ phát ra xa hơn 50 km, khiến 470.000 người trở thành vô gia cư và hàng loạt những hệ lụy khác. Đây được coi là sự cố hạt nhân lớn nhất của thế giới kể từ sau sự cố nổ lò phản ứng hạt nhân tại nhà máy điện Chernobyl ở Ukraine năm 1986. 

Với những mất mát đó, thảm họa năm 2011 đã đi vào ký ức của người dân Nhật Bản như một trong những thiên tai ám ảnh nhất trong hơn 140 năm trở lại đây, đẩy đất nước "Mặt Trời mọc" vào cuộc khủng khoảng tội tệ nhất kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. 

12 năm sau thảm họa kép động đất và sóng thần, với ý chí và nghị lực phi thường, Chính phủ và người dân Nhật Bản đã nỗ lực không ngừng để xây dựng lại Fukushima từ những đống hoang tàn đổ nát. Chính phủ Nhật Bản đã chi hơn 295 tỷ USD cho các nỗ lực tái thiết, bao gồm xây dựng đường sá, đê chắn sóng, nhà ở, đồng thời hỗ trợ sinh kế cho người dân. Đến nay, Chính phủ Nhật Bản đã dỡ bỏ lệnh sơ tán và lệnh cấm đi lại tới nhiều khu vực từng bị cấm tiếp cận sau sự cố hạt nhân Fukushima.

Tại Fukushima, với những cố gắng không mệt mỏi suốt nhiều năm qua, hình ảnh một Fukushima hoang vắng sau thảm họa cách đây 12 năm giờ đã nhường chỗ cho một Fukushima mới đang hồi sinh mạnh mẽ. Các cửa hiệu, nhà hàng và các tòa nhà công cộng phục vụ cho số lượng nhỏ những người quyết định trở lại thành phố. Dịch vụ đường sắt được khôi phục và các tuyến đường đã được mở lại. Riêng với Nhà máy Điện hạt nhân Fukushima số 1, Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO) đã đạt được nhiều tiến bộ trong quá trình dỡ bỏ các lò phản ứng bị hư hại. Tuy nhiên, công ty này vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có việc xử lý nước đã được sử dụng để làm mát các lò phản ứng bị hư hại. 

Từ thảm họa động đất-sóng thần năm 2011, người dân Nhật Bản cũng đã rút ra nhiều bài học. Đầu tiên là phải chuẩn bị tốt về cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu động đất lớn. Thứ hai, công tác tái thiết sau thảm họa không chỉ là khôi phục hiện trạng ban đầu mà phải hướng tới tiêu chí bền vững và đẹp hơn. Thứ ba, là sự đồng lòng của người dân khi tham gia cứu nạn, thường xuyên tổ chức diễn tập phòng chống thiên tai cho người dân đủ mọi thành phần, đồng thời đẩy mạnh giáo dục trong trường học nhằm giúp các thế hệ sau thấm nhuần kinh nghiệm và bài học phòng chống thiên tai.

Thực tế hiện nay tại Nhật Bản, vào "Ngày sẵn sàng ứng phó với thiên tai của người dân” (12/6) hằng năm, người dân được khuyến khích tham gia các cuộc diễn tập phòng chống động đất với giả định xảy ra một trận động đất mạnh. Cùng với đó, người dân sẽ tự kiểm tra xem liệu các biện pháp phòng chống động đất ở gia đình đã ổn hay chưa. Và không chỉ tìm cách cải thiện năng lực phòng chống thiên tai cho người dân, chính quyền Nhật Bản còn nỗ lực chia sẻ các kinh nghiệm của mình với cộng đồng quốc tế...

Nhắc lại thảm họa động đất-sóng thần ở Nhật Bản cách đây 12 năm để một lần nữa nhắc nhở loài người rằng thảm họa và thiên tai có thể xảy ra bất cứ lúc nào và mọi quốc gia đều phải chuẩn bị sẵn sàng để ứng phó với các cuộc khủng hoảng đó. Tinh thần chủ động và sẵn sàng sẽ là chìa khóa để tránh rơi vào hỗn loạn khi thảm họa xảy ra.