Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Mai Thị Liên Hương, Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật, Bộ Xây dựng cho biết, Đồng bằng sông Cửu Long là vùng đất rộng lớn chiếm 12% diện tích và khoảng 19% dân số của Việt Nam. Thời gian qua, Chính phủ Việt Nam đã có những chủ trương, chính sách và đã triển khai các giải pháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội của vùng đất này.
Sụp lún khiến nhà dân bị nhấn chìm xuống sông Rạch Vọp (xã Thới An Hội, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng). Ảnh: Trung Hiếu/TTXVN
Đặc biệt, Nghị quyết số 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu là cơ sở quan trọng để triển khai các hoạt động thúc đẩy phát triển nơi được mệnh danh là vựa lúa, trái cây và thủy sản của Việt Nam.
Tuy nhiên, bà Hương cho rằng, Đồng bằng sông Cửu Long đã và đang phải đối mặt với nhiều thách thức bởi đây là nơi rất mẫn cảm với những thay đổi của tự nhiên. “Bên cạnh tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng thì tình trạng sụt lún đất đang xuất hiện ở nhiều nơi của khu vực này đã và sẽ mang đến nhiều hệ lụy” - bà Hương bày tỏ.
Theo bà Mai Thị Liên Hương, những nội dung của hội thảo sẽ là tư liệu bổ ích cho các cấp, các ngành quản lý, cho người dân và những cá nhân yêu mến Đồng bằng sông Cửu Long. Vấn đề sụt lún đất ở Đồng bằng sông Cửu Long trong những năm qua nhận được sự quan tâm của rất nhiều tổ chức, các nhà khoa học trong nước và quốc tế như: Viện Địa kỹ thuật Na Uy, Đại học Stanford Hoa Kỳ, Đại học Ustrecht Hà Lan và các đo đạc, đánh giá của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Đặc biệt, từ cuối năm 2018, Tổ chức GIZ đã nghiên cứu và hoàn thiện báo cáo “Vấn đề dưới mặt đất - Sụt lún đất tại Đồng bằng sông Cửu Long”. Trong báo cáo này, nhóm nghiên cứu đề xuất 5 bước quản lý sụt lún đất gồm: đo lường sụt lún đất, nguyên nhân gây sụt lún đất, tác động của tình trạng sụt lún đất, giảm thiểu tốc độ sụt lún đất và thích ứng với sụt lún đất.
Ông Olaf Neusser thuộc Tổ chức GIZ cho biết, Đồng bằng sông Cửu Long là nơi có tuổi địa chất còn rất trẻ, chỉ khoảng 6.000 năm và sụt lún đất đã xuất hiện trong suốt quá trình hình thành nên đồng bằng và mức độ sụt lún đó đã được bù lại từ nguồn phù sa, trầm tích do các cơn lũ mang lại hằng năm.
Tuy nhiên, theo chuyên gia của GIZ, Đồng bằng sông Cửu Long đang sụt lún ở mức độ nhanh hơn so với mực nước biển dâng. Các số liệu do vệ tinh thu thập được từ cuối năm 2014 đến đầu năm 2019 đã vẽ nên một bức tranh khá khắc nghiệt về các khu vực đang bị sụt lún, với tốc độ không hề giảm. Ở các đô thị như thành phố Cần Thơ, nền đất sụt lún ở hầu hết mọi khu vực, dao động từ 2-4cm một năm và điều này sẽ còn tiếp diễn. Trong khi đó, tại khu vực nông thôn, vệ tinh phát hiện sụt lún ở mức 1cm/năm.
Báo cáo của GIZ cũng cho biết, dù ở khu vực đô thị hay nông thôn thì sụt lún đất đều có xu hướng tiếp tục với cùng cấp độ như những năm qua. Để đưa ra những số liệu này, nhóm nghiên cứu đã dùng phương pháp sử dụng dữ liệu vệ tinh, thu thập dữ liệu số lượng lớn với độ chính xác cao bao trùm toàn bộ vùng Đồng bằng sông Cửu Long với 750.000 điểm.
Ông Olaf Neusser cho rằng, dù là công trình lớn nhưng ngôi trường lại bị lún ít hơn nhà dân. Những tòa nhà có phần móng chắc và sâu thì sẽ sụt lún chậm hơn so với những những tòa nhà nhỏ có móng cạn. Còn ở toàn bộ khu vực đồng bằng thì phần bán đảo Cà Mau đang bị sụt lún nhiều hơn những nơi khác.
Theo ông Olaf Neusser, cần phải tiến hành thêm nhiều nghiên cứu nữa để hiểu rõ thêm tại sao xảy ra hiện tượng sụt lún đất cũng như những chiến lược ứng phó. Theo đó, việc khẩn cấp cần làm ngay là phải giảm nhẹ và thích ứng với sụt lún bởi vì rất khó để nó dừng lại.
Có chung quan điểm, PGS. TS Nguyễn Hiếu Trung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu thuộc Trường Đại học Cần Thơ cho rằng, lún sụt và sạt lở ở Đồng bằng sông Cửu Long là vấn đề cần quan tâm giải quyết hàng đầu. Theo ông Trung, kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu phối hợp với Trường Đại học Utretch, Hà Lan cho thấy, độ lún trung bình ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long khoảng 2cm mỗi năm, nơi có độ lún lớn nhất là bán đảo Cà Mau.
Ông Nguyễn Hiếu Trung lý giải do tầng đất mặt dưới sâu của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long chủ yếu là lớp cát trong khi đó nền đất thì 80% là đất yếu nên chỉ việc xây dựng nhà cửa, đường giao thông cũng đã xuất hiện lún. Cùng với đó, quá trình phát triển nông nghiệp, công nghiệp, mạch nước ngầm bị khai thác tràn lan là nguyên nhân chính của sụt lún. Khi nền đất bị dịch chuyển sẽ kéo theo việc sạt lở bờ sông, bờ biển.
Tại hội thảo, các chuyên gia từ Viện Khoa học Địa chất và Tài nguyên Thiên nhiên Đức (BGR), các nhà khoa học của Đại học Utrecht, Hà Lan cùng các chuyên gia Việt Nam cũng đóng góp ý kiến trong những lĩnh vực khác nhau như: đo lường mức độ sụt lún, hiểu về những lý do địa chất và tác động của hiện tượng này đến cuộc sống của người dân, bằng cách nào đó có thể làm chậm quá trình này và thích ứng với nó nếu không tìm được giải pháp nào khác.
Nhiều đại biểu dự hội thảo thống nhất rằng, khai thác nước ngầm là một yếu tố góp phần gây sụt lún, song cho dù có ngừng khai thác nước ngầm hoàn toàn thì cũng không thể ngăn chặn được hiện tượng này. Tuy nhiên, nếu có thể quản lý tốt việc lấy nước từ lòng đất thì tốc độ sụt lún nhờ đó có thể được giảm thiểu.